Sunday Standrd, 26 September 2021. Obusitse Kologwe

Ongeveer 300 Basarwa (San) die beweren dat ze verarmd waren toen Debswana Diamond Company hen verdreef van hun voorouderlijk land in het subdistrict Boteti om de weg vrij te maken voor de vestiging van de diamantmijnen Orapa Letlhakane en Damtshaa Mines (OLDM), zes decennia geleden, wachten nog steeds op de mijnbouwgigant om hen te compenseren.

De raad van Khwedom, die namens de ontheemde Basarwa een verzoekschrift heeft ingediend bij Debswana, stelt dat het mijnbouwbedrijf verstoppertje speelt.Basarwa families werden in de vroege jaren 60 en 70 voor de mijnen uit hun huizen verplaatst. Informatie die Sunday Standard bereikte, suggereert dat meer dan 300 Basarwa die werden ontheemd tot nu toe niet zijn gecompenseerd door het diamantmijnbedrijf.

In een interview vorige week zei Banyatsi Salutu, PR-functionaris van de Khwedom Council, tegen de Sunday Standard dat toen ze de onderhandelingen begonnen met Debswana om de ontheemde Basarwa families te compenseren, het management van het diamantmijnbedrijf verzocht de tijd te krijgen om belanghebbenden er bij te betrekken. Dit om vast te stellen of de herplaatste gezinnen van Bakhwee/Basarwa oorsprong waren en of ze al dan niet al gecompenseerd waren.

“Debswana schakelde de afdeling Geschiedenis van de Universiteit van Botswana in, die in 2018 een onderzoek deed en een rapport opstelde. Het rapport werd overhandigd aan Debswana. Khwedom Council nam vervolgens contact op met het management van Debswana in Orapa en vroeg het bedrijf om hen een kopie van het rapport te geven”, zei hij.

Salutu zei dat het OLDM-management van Debswana aangaf dat hun handen gebonden waren en hen daarom niet van dit rapport konden voorzien, tenzij het ministerie van Minerale Hulpbronnen, Groene Technologie en Energiezekerheid hen het groene licht gaf om dit te doen. Salutu benadrukte dat dit rapport zeer cruciaal is voor hun onderhandelingen met Debswana.

De Khwedom Council heeft de kwestie aan het ministerie voorgelegd en het antwoord dat ze kregen was dat het onderzoek in opdracht van Debswana was gedaan, waardoor Debswana in een betere positie was om het aan Khwedom Council te geven.

“Deze kwestie had al lang afgerond moeten zijn, aangezien de meeste ontheemden momenteel in bittere armoede leven. We hebben het gevoel dat Debswana ons opzettelijk het rapport ontzegt. Onze communicatie met Debswana is sindsdien verbroken. Er is geen communicatie meer tussen ons.", zei hij.

De Khwedom Council is van mening dat Debswana weigert hen het rapport te verstrekken uit angst om de belastende waarheid die erin vervat is aan het licht te brengen.

Sunday Standard is in het bezit van een brief (gedateerd 21 mei 2019) geschreven aan OLDM General Manager via Khwedom Council door een van de klagers, de 75-jarige Keeletswe Antsoloka die afkomstig is uit de Guundoroga-nederzetting. Guundoroga is een van de nederzettingen die plaats heeft gemaakt voor de oprichting van Debswana's OLDM. Ze beweert dat Debswana haar heeft beroofd van haar voorouderlijk land dat door haar grootouders werd gebruikt voor rituele doeleinden. Ze beweert ook dat haar familie het land gebruikte om hun vee er te houden en er gewassen verbouwde om de kost te verdienen.

“Toen heb jij Debswana Mining Company (Orapa Letlhakane en Damtshaa Mines) een verhuisplan voor me gemaakt en me in oktober 2017 van Guundoroga naar een vee booerderij gebracht, wat mijn leven ernstig ontwrichtte en verwoestte. Sindsdien is het leven met de tijd steeds moeilijker geworden”, zei ze. Ze beweert ook dat de verhuizing een deel van hun eigendom heeft vernietigd, zoals watertanks en schoffels. Ze liet haar ezels en honden achter. Ze beweert dat ze onder druk was gezet om onvoorbereid te vertrekken. Toen haar werd gevraagd naar haar eigendommen, beweert Antsoloka dat Debswana had beloofd ze later te zullen brengen, maar dit niet gedaan heeft.

"Het antwoord dat ik kreeg was dat mijn ezels allemaal waren opgegeten door hyena's, niemand weet wat er met de honden is gebeurd, watertanks en andere eigendommen zijn gewoon ter plaatse verdwenen, wat betekent dat ze zijn gestolen", staat in een deel van de brief. Volgens de Khwedom Council is Antsoloka een van de meer dan 300 klagers die niet door Debswana zijn gecompenseerd. Ze smeekt het bedrijf om haar te compenseren voor de verliezen of om haar terug te brengen naar Guundoroga. Khwedom Council is een niet-gouvernementele organisatie die de belangen van Basarwa vertegenwoordigt.

Debswana had bij het ter perse gaan op vrijdag nog niet gereageerd op een Sunday Standard- vragenlijst.