Goed geslapen en ik voelde me wat beter. Om 9.30 uur werd een Bot50 t-shirt gebracht, deze zijn speciaal ontworpen voor de Onafhankelijkheids Dag. Er zijn verschillenede ontwerpen in de omloop, allemaal in de nationale kleuren (wit, blauw. zwart) welke op verschillende manieren in de ontwerpen zijn verwerkt. Het paste perfect bij mijn blauwe rok (uit Indonesië), blauwe sandalen (uit Duitsland), oorbellen van kralen in de kleuren van de Botswaanse vlag en een witte hoed met zwarte zebra’s. De ceremonie werd gehouden in het stadion in Molepolole. We kwamen in de VIP tent, achterin, waar ik alleen ruggen en hoeden zag. Ben voor de rijen stoelen op de grond gaan zitten, dat mocht niet want daar zouden te veel mensen heen en weer lopen. Er werd door de suppoost een stoel bij gezet in de voorste rij.
Er waren veel toespraken, hoofdzakelijk in het Setswaans, door een man gekleed in huiden en veren. Een vrouw in een traditionele jurk van textiel moedigde de man aan door als hij stopte met praten in rondjes te dansen en luidkeels het beruchte “ulule” geluid te maken, waarbij de tong snel horizontaal heen en weer bewogen wordt en een hoog, schel geluid wordt voortgebracht. En veel dansen. De jonge Militaire Verkenners paradeerden, aangevoerd door een oudere militair. Het was ontroerend en om te lachen om te zien hoe serieus ze zichzelf namen. De uitdrukkingen op hun gezichten waren karikaturen van hoe ze dachten dat ze er uit moesten zien. Ze waren zo met zichzelf bezig dat ze niet merkten dat hun bewegingen niet gelijkmatig waren. Een paar kinderen werden uit het publiek op de tribune naast de VIP tent gehaald, ze mochten ook even dansen. En inderdaad, heel veel mensen liepen net als bij het dansfestival, regelmatig voor de toeschouwers in de tent langs, bijzonder irritant. Om 14.30 uur was het afgelopen en vertrokken de belangrijkste gasten naar de lunch ruimte, daarna de minder belangrijke mensen zoals wij. Bij de uitgang was een betonnen helling omhoog, met rechte zijkanten naar beneden Bij het opstappen aan de zijkant vergiste ik me in de hoogte en viel plat op het beton en kon niet opstaan, want mijn linkerarm lag naast mijn lichaam en met mijn rechterhand hield ik mijn camera vast. Heel snel werd er hulp geboden, alleen de rechterhand had schaafwonden die ik in papieren zakdoekjes heb gewikkeld.. We moesten nog enige tijd wachten om eten te halen. Stukken gestoofd rundvlees, seswaa, samp, rijst, bietjes, pompoen. Het smaakte prima en heb van het vlees een flinke portie gegeten. Hoe zou mijn maag hier op reageren? De auto was weggegaan en na enige tijd gewacht te hebben zijn we met een taxi terug gegaan. De rest van de middag wat aangerommeld. Het avondeten was in het huis van de directeuren, de dochter had heerlijk eten gekookt. Mijn maag was al wat gevoelig, dus alleen wat rauwkost gegeten. We hebben een deel van de tv serie “The No. 1 Ladies’ Detective Agency”, gekeken. Dit had ik meegebracht op een usb stick. Het was onbekend voor hen, terwijl het zich afspeelt in Botswana. Ze vonden het wel mooi. Lag net in bed toen ik hevige buikpijn kreeg. Een paracetamol hielp een beetje. Ik begrijp niet hoe de Bosjesmensen na tijden weinig of niets gegeten te hebben enorme hoeveelheden voedsel kunnen eten. Misschien als je een tijd geen eten hebt gezien lijkt een normale hoeveelheid heel veel.

Niets bijzonders gedaan, ik voelde me wat grieperig (of oververmoeid?) en had diarree.
Lunch: heel lichtbruin brood (in plaats van het gewoonlijke witte), twee sausijsjes (afschuwelijk, één weggegeven), gebakken ei. Tv gekeken, BTV zond een programma over de morgen te houden ceremonie uit, over de drie presidenten sinds 1966, en dat de jeugd de toekomst heeft. Veel zang en dans. Morgen om 09.00 uur wordt ik gehaald om naar de ceremonie te gaan.

Er was een stroomstoring vannacht tot 6.50 uur. Ik ben met één van de studenten meegelopen naar de bushalte, zij wilde met de bus van 10 uur mee. Later kwam ze terug, de bus was niet gekomen want hij was kapot. Een andere student vertelde over de te vroeg geboren en overleden baby van haar zuster. De reden van het overlijden had zij of niet goed begrepen, of de kennis van problemen tijdens een zwangereschap loopt 100 jaar achter in Botswana. (Ik heb na terugkomst informatie over het probleem van internet gehaald en haar gestuurd.) Een maand eerder waren er ook al problemen, nu vertelde de specialist dat hij niet had ingegrepen omdat hij dacht dat het vanzelf zou herstellen. Dit was de tweede zwangerschap waarbij het mis ging
Lunch: spaghetti, saus, kip, pompoen, koolsla. Klaslokaal geveegd en voorbereidinge voor lessen volgend jaar gedaan. Koffertje ingepakt voor verblijf in Ghanzi en spullen die mee naar Nederland moeten in grote koffer gedaan. Verder heerlijk gerust.
Eten: rijst, blikvlees prutje, pompoen, snijbiet, koolsla. De rest van de avond niet veel gedaan.

Het feit dat de stages afgelopen waren betekende ook, dat het schoolhoofd niet meer bij de scholen langs ging. Het was belangrijk voor mij om te kijken hoe het er op een school aan toe gaat. Al was de kans om kennis te maken met een kleuterklas zeer klein, de meeste lagere scholen hebben die nog niet. De laatkomers van groep 1 schoven dit af op de taxi chauffeurs, die waren altijd te laat, zeiden zij. Ik heb gezegd dat het bekend is dat taxi’s te laat zijn, ga dan eerder weg. Opeens vroeg ik mij af: zouden de studenten een agenda hebben om hun huiswerk in op te schrijven. Niemand had er één. Van vier A4 vellen hebben ze er één gemaakt. De vellen werden in de helft gevouwen en in het midden aan elkaar genaaid. Op de voorkant van het ontstane boekje moesten ze bovenaan schrijven: Agenda, hun naam en begin en eind datum. De begin datum had ik gesteld op maandag 3 oktober. Op het bord had ik geschreven waar lijnen gemaakt moesten worden om dag en datum op te schrijven. Dit ging niet bij iedereen goed, een paar hadden geen enkele horizontale lijn gemaakt, maar een keurig kader op de pagina. Gezegd dat het er heel mooi uitzag, maar dat het niet de opdracht was. De groep was erg onrustig, er was veel geloop naar buiten, naar de wc werd gezegd, of om hun fles met water te vullen. Ik heb ze er op gewezen dat ze dit in de pauze moesten doen. Het schoolhoofd kwam vertellen dat het Nampol bestuur besloten had om van de woensdag ook een vrije dag te maken. De kostschool studenten zouden om 07.00 uur opgehaald worden, de beveiliger/ kok ging ook weg. Dat betekende dat ik tot maandag alleen zou zijn en niet in het klaslokaal zou kunnen werken. Weggaan kon ik niet, er was een afspraak om zondag op visite te gaan bij één van onze gesponsorde studenten. Er was mij zoveel angst aangepraat over dieven en inbrekers, dat alleen blijven ook geen optie was. Dit heb ik gemeld. Groep 2 heeft ook een agenda gemaakt, met dezelfde reultaten.
Lunch: rijst, snijbiet, saus, vlees iets minder taai. In het lokaal bezoek gehad van oudere jaars studenten. Eén maakte over de handenarbeidwerkjes de opmerking: “Dit is waar kleuteronderwijs over gaat.” Allen zouden deze lessen ook willen volgen. Een lijst gemaakt waarop de evaluering van de werkjes van de studenten ingevuld kunnen worden. Op maandagochtend zullen de studenten hun werkjes uitstallen, ’s middags worden ze beoordeeld en bij het afscheidsfeest op dinsdag krijgen ze hun certificaat. De secretaresse kwam melden dat er overleg gehouden zou worden over mijn alleen zijn de komende dagen. De avondstudenten heb ik uitleg gegeven hoe een agenda te maken, zij gaan dit thuis doen. Weer een dag vol stress.
Eten: pap, snijbiet, saus. Pinda’s/ rozijnen uitgedeeld. Later een half blikje vis gegeten. Het ging behoorlijk waaien, ben om 21.30 even naar buiten gegaan, er vielen een paar spetters regen.

Goed geslapen. Bij het ontbijt ontbrak de melk die ik gekocht had, de kok was vergeten het op tafel te zetten. Ik bood één van de studenten een glas melk aan, dit werd niet gewaardeerd. Wel wilden alle studenten melk aan hun pap toevoegen. De stoelen waren niet terug gebracht in het lokaal, ik heb om 15 gevraagd maar kreeg minder. Er waren weinig studenten, die niet veel zin hadden in de les. De stages van de studenten zijn afgelopen, deze studenten zaten in een lokaal dicht bij het mijne veel lawaai te maken. De bedoeling was dat zij zelfstandig werkten, maar de meesten zaten zo hard mogelijk te praten om elkaar te overstemmen, ofschoon een klein groepje zich daar niets van aantrok en geconcentreerd over hun werk gebogen zat. Ik heb de deur van mijn klaslokaal dicht gedaan, dat hield het lawaai niet buiten, bovendien werd het te warm.
Een student vertelde dat morgen het uitstapjenaar de Lions Zoo in Gaborone zou zijn. Ik wist van dit uitstapje, maar de datum was niet bekend. Ik was behoorlijk kwaad dat mij dit niet verteld was. De vrijdag viel ook al af als lesdag, vanwege de Onafhankelijkheids Dag. In de kantine hing het weekmenu aan een deur. Terwijl ik dit aan het overschrijven was, vroeg de kok waarom ik schreef. “Omdat ik schrijf.”
Lunch: pap, heel taai vlees, niet te eten, snijbiet. Heb bananen aan de studenten gegeven.
Kwam de directeur tegen, die vertelde dat de directrice mij wilde spreken. Het ging over de nieuwe student, of ik toestemming gaf dat hij de cursus zou volgen. Er was geen betere student te vinden. ?? Vreemde vraag want de keuze voor hem was al gemaakt. Ik heb nog wel gezegd dat volgens mij het gat tussen het voortgezet onderwijs en een beroepsopleiding te groot is. Met name de slechte beheersing van de Engelse taal baarde mij zorgen. Waren de studenten in staat om de lessen in physologie in het Engels te volgen? Volgens de directrice was hun kunde van geschreven Engels beter dan van gesproken Engels. Maar als ik naar hun brieven kijk, heb ik daar toch sterke twijfels over. In ieder geval was het nu te laat om een andere student te vinden. Ik was er van uit gegaan dat meteen nadat besloten was welke student de cursus mocht volgen, een brief verzonden was om dit de student te laten weten. Maar dat moest nog gebeuren en het contract voor de cursus was nog niet getekend. Dat was geprint op papier met het SEMK logo. Ik had hier een vreemd gevoel bij, hoewel ik niet wist warom, en vroeg hoe ze daar aan gekomen waren. Het was gekopiëerd van een brief die ik aan één van de studenten had gestuurd. Ik heb het schoolgeld betaald, maar nog niet het examengeld, in geval deze student zijn studie ook afbreekt of weggestuurd wordt. Na de betaling was er nog ongeveer Pula 2.300 (ca € 207) over van het bedrag dat voor de automonteur student betaald was, dat heb ik daar gelaten voor mijn volgende bezoek. Het bezoek aan Lions Zoo gaat niet door, slechts twee studenten hadden de bijdrage van Pula 200 betaald. President Ian Khama had donderdag als een extra nationale vrije dag verklaard, omdat de dag na Onafhankelijkheids Dag een zaterdag is, dus reeds een vrije dag, heeft hij een extra dag vrij gegven. Weer een lesdag verdwenen.
Waar de lunch uit bestond weet ik niet meer. Eén van de studenten vroeg om paracetamol, ze had hoofdpijn en koorts. De nieuwe onderwijzeres was na haar bezoek aan Gaborone gedurende het weekeinde niet terug gekomen. In het klaslokaal foto’s gemaakt van alle gemaakte werkjes. De avondles had vier studenten. Zij vroegen mij om het schoolhoofd te vragen of de les een half uur langer kon duren, tot zeven uur. Dat was goed, maar het had weining nut, want toen zaten ze te veel te praten, waar ik ze op heb gewezen.
Eten: macaroni, blikvleesprutje, koolsalade. Heb nog wat pinda’s en rozijnen uitgedeeld aan de studenten. Ik ben erg moe, niet alleen lichamelijk, maar ook van alle onverwachte wijzigingen.

Werd om 1 uur wakker, heb om 4 uur wat pinda’s gegeten, om 6.30 uur opgestaan. Geen wonder dat ik overdag moe ben. De haren van een door mij gemaakte pop bij geknipt en in het dagboek geschreven. Een oude Kangeroo test (internationale rekentest voor brugklas en 2de klas middelbare school) proberen te maken, ik vond het erg moeilijk. Ik hoopte er een vraagstuk in te vinden om de studenten te laten oplossen. Ik vroeg één van de studenten of ze mee wilde gaan naar de winkel om ingredienten voor het avondeten te kopen. Dat wilde ze, en ook een andere student is mee gegaan. Ik heb Duitse saucijsjes (die waren het lekkerst volgens hen), limonade voor ijsjes ( ik had ijsmaakvormpjes mee genomen), eieren, kleine bakjes vruchtenyoghurt, melk, pinda’s en rozijnen, appels en bananen gekocht, samen Pula 136,35 (ca € 13). Aan de kok gevraagd hij de saucijsjes ’s avonds zou willen bakken. De studenten wilden in mijn kamer naar de Botswaanse tv zender kijken, waar de aankondiging voor de Onafhankelijksheids viering op 30 september was te zien. Oa. over de geschiedenis van Botswana en de eerste President en zijn vrouw. Dit zou iedere dag een paar keer herhaald gaan worden. We kregen een ijsje van de kok.
Lunch: rijst, kip (meestal één, soms twee, kleine vleugeltjes), saus, pompoen en door mij gebakken eieren. Yoghurt toe. Na even gerust te hebben, in de klas een voorbeeld gemaakt voor een oefening in het herkennen van grote en kleine rondjes en kleuren. Bovenaan een vel papier had ik een groot en een klein rondje getekend, elk in een andere kleur. Op de rest van het papier grote en kleine rondjes gemaakt. De kinderen moeten die inkleuren in de kleur die bovenaan staat aangegeven. Ook een voorbeeld met een rondje en een vierkantje gemaakt. Vanwege de hitte in de klas ben ik naar mijn kamer gegaan maar had de rode pen achtergelaten. Terug bij de klas gekomen stond de deur open, hoewel hij nog op slot zat. Dit ligt aan het gammele slot, als je de deur goed heen en weer beweegt gaat hij ook zonder sleutel open. Verder gegaan met de poppen op de veranda voor mijn kamer, maar moet steeds aan eten denken, en het is pas 5.20 uur.
6.30 Uur: Eindelijk eten. Pap, snijbiet, mijn worst die afschuwelijk !! smaakte, volgens mij was het alleen brood en meel met wat kruiden, maar de studenten vonden het heerlijk en bedankten voor het lekkere eten.
De studenten kwamen bij mij ook het nieuws op de Botswaanse tv zender bekijken. Had Henk verteld van het eten kopen. Zijn reactie was: “Het is toch te gek dat jij eten moet kopen.” Mijn antwoord: “Mee eens, maar wat moet ik anders.” Het kostgeld is Pula 750 (ca € 72,50) per maand en daar moet ook water en elektriciteit van betaald worden. Het onderhoud van de kamers en badkamers is slecht, daar wordt het niet voor gebruikt. Wij kunnen wel meer voor onze student betalen, maar men kan hem moeilijk meer eten geven dan de anderen, zodat uiteindelijk niemand er veel beter van wordt. Als het al aan eten besteed wordt. Eén van de studenten gaat aan haar moeder vragen een pop voor haar leerlingen te maken. Ik heb beloofd haar de paarse pop te geven als voorbeeld. (Ik denk dat dit niet gebeurd is, heb 9 maart 2017 laten weten dat ze de pop in augustus krijgt.)

Om 7 uur opgestaan. Kleren gewassen. In Botswana gebruikt men koud water, al is dat niet zo koud als in Nederland, en waspoeder zonder bleek. Op het waspoederpak stond niet dat het geschikt was voor koud water. De kleding en andere textiel wordt in ieder geval grauw, maar dat kan ook zijn door het zand dat op het wasgoed waait als het aan de lijn hangt. Waspoeder met bleek heb ik in de winkel niet gezien. Naar de winkel gegaan en melk, pruimen, pinda’s/ rozijnen, bananen, blikje tuna vis en een gebakken saucijsje gekocht.
Lunch: witte mais en bonen. Goed dat ik het worstje (dat koud niet echt lekker smaakte) en 1 pruim al opgegeten had.
Met drie kostschool studenten mee gegaan om beltegoed te kopen bij een kraampje langs de hoofdweg. We hebben gepraat over het eten en de veiligheid van hun kamers. Er was al eens over geklaagd en er zou wat aan gedaan worden. Ze wilden graag een alarm op het hek voor de ingang naar hun kamers. Ze vertelden dat een keer om 8 uur ‘s morgens twee mannen met messen bij hen binnenkwamen die ze dwongen hun telefoon af te geven. De directrice wilde niet dat ze aangifte bij de politie deden omdat ze niet wisten wie ze waren. Bovendien, wist zij te vertellen, hadden hun vrienden het gedaan. (En zij wisten niet wie het gedaan hadden???) Het leek mij een vreemd verhaal, maar misschien is dit het niet in Botswana. We spraken over mijn lessen, ze waren van mening dat die hen hielpen bij hun studie. Ze hadden geprobeerd om op de computer op Google te komen, maar waren er niet in geslaagd. Het curriculum hadden zij niet gelezen.
Eten: macaroni, blikvlees prutje, pompoen. Er was een bokswedstrijd op de tv ter afwisseling. Ben naar mijn kamer gegaan om pruimen te halen voor de studenten, terug naar mijn kamer om wat te lezen.Wat notities opgeschreven over mijn ideeën van het effect van ondervoeding en het in afzondering leven van de Bosjesmensen op hun ontwikkeling. Bij het maken van dit verslag zag ik dat dit een verward stuk was geworden.

Nog steeds wakker om 0.50 uur. Een blik witte bonen in tomatensaus of vis lijkt me heerlijk. Ik heb alvast de blikopener en een plastic lepeltje die ik als cadeautje meegebracht had klaar gelegd. Zal ook kijken of ik een snack voor de studenten voor ’s avonds kan vinden, bv pinda’s en rozijnen.
Werd om 5 uur wakker, om 5.30 opgestaan. Hard gewerkt om de toespraak af te krijgen, want om 8 uur zou de ceremonie beginnen. De pop (kopie van mijzelf) ging in de tas en voor elke student een vingermuisje. Hard gelopen naar het nieuwe gebouw, was twee minuten te laat, waar niemand te bekennen was. Dit gaf mij de gelegenheid om mijn oorbellen in te doen, goede geheugenkaart in camera te doen, lijnen op papier te maken zodat de studenten hun namen er op konden zetten, en prgramma te bekijken. Las: 09.00 Arriveren van gasten. Terug gegaan naar mijn kamer en thee gemaakt. De student die om busgeld had gevraagd gesms’t met de vraag of ze kwam. Ze was onderweg.
Weer naar ceremonie locatie gegaan. Op weg daar naar toe werd ik bij het Nampol kantoor tegen gehouden, want de Eregast, het hoofd van de District Afdeling Onderwijs kwam er aan, daar moest op gewacht worden. Ik heb verzocht om hem wat vragen te mogen stellen. Hij arriveerde om 9 uur en wij konden in een kantoortje praten. Ofschoon hij om te beginnen niet geïnteresseerd was, de meer ik verteldde over mijn werkzaamheden, de meer hij vroeg en mij ook verhalen vertelde, het werd dus een lang gesprek. Hij vertelde oa. dat sinds de onafhankelijkheid in 1966 er gewerkt was om iedereen te leren lezen en schrijven (kwantiteit) en dat sinds kort begonnen was om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. De politiek had mooie plannen hiervoor gemaakt, maar was vergeten er geld bij te doen. Nog steeds zijn er scholen zonder materialen, tafels en stoelen op kindermaat en moderne wc’s. Hij verteldde over een zoek geraakt meisje. Het vermoeden was dat ze tijdens het bezoek aan het toilet in de beerput gevallen was. Politie, ambulance, brandweer werden er bijgehaald, tot iemand op het idee kwam de moeder te bellen. Het kind was tijdens de pauze naar huis gegaan. Het Nampol schoolhoofd gaf ons een rondleiding door en langs alle gebouwen, eindigend in het nieuwe gebouw. Het duurde nog tot 11 uur voordat de ceremonie begon.
Het oorspronkelijke programma zag er als volgt uit:
09.00: Gasten arriveren. 09.15: Opening door Eregast (Hoofd District Onderwijs Afdeling). 09.20: Nationaal Volkslied. 09.25: Openings gebed door een geestelijke. 09.30: Introductie van het personeel. 09.40: Zang door Nampol koor. 09.50: Welkoms toespraak door conrector. 09.55: Gedicht. De onderwijzer.
Ik ben een onderwijzer, achter die dokter, ben ik, een onderwijzer. Achter die economist, ben ik, een onderwijzer. Boven al die astronomen, ben ik, een onderwijzer. Ik ben het lichtend voorbeeld, niettegenstaande dat ze meestal grapjes over me maken, maar ik ben een onderwijzer. Ik kom niet in aanmerking voor een regerings huurhuis, nog verdien ik genoeg om een duur huis te kopen, maar, ik ben een onderwijzer. Sommigen denken, of zelfs zeggen, dat ik te veel vakanties heb, niet wetende dat ik deze vakanties gebruik om proefwerken te corrigeren, of om plannen te maken over hoe en wat ik ga les geven als ik terug naar school ga, ik ben een onderwijzer. Soms raak ik in de war en zelfs overspannen door het altijd veranderende beleid van politici die politieke macht hebben over wat en hoe ik les geef, in weerwil dat ik een onderwijzer ben en ik les moet geven en ik les geef. Op betaaldagen lach ik niet zoals anderen doen, maar de volgende dag moet ik met een lach verschijnen bij degenen die ik les geef. De grootste bron van mijn voldoening is als ik ze zie groeien, succes hebben, dat ze al deze pluspunten hebben en dapper de wereld, met al zijn uitdagingen tegemoet treden, en ik zal zeggen: ja, ik heb ze lesgegeven ondanks dat de wereld geopend is door Google. Het maakt niet uit hoe ze naar mij kijken, het maakt niet uit hoeveel meer zij hebben dan ik, het maakt niet uit dat zij in een auto rijden en dat ik loop, want alles dat zij hebben komt door mij, een onderwijzer.Of zij mij erkennen of niet, ik ben een onderwijzer. Onderwijzers, ben trots op jezelf, ben verbazingwekkende en toegewijde onderwijzers. Dank u.
10.05: Introductie van mevrouw Corrie door directeur. Een fotograaf pakte mijn fototoestel uit mijn hand en maakte foto’s van ons: de directeur, het schoolhoofd, de eregast en onze twee gesponsorde studenten, naast elkaar. De directeur prees de SEMK inzet om handenarbeid werkjes voor kleuterschool kinderen aan de studenten te leren, en vooral het sponsoren van enkele studenten. 10.15: Toespraak door mevrouw Corrie. 10.30: Zang door koor. 10.40: Toepraak en introductie van Eregast door directeur. Onthulling van Nampol website. (Wegens een stroomstoring moest dit uitgesteld worden.) 11.10: Muziek van een DJ. 11.15: Toespraak door Eregast. 11.30: Zang door koor. 11.40: Overhandigen van diploma’s. De ceremonie meester gaf het diploma aan het schoolhoofd, die gaf het aan het schoolhoofd van de kleuterafdeling welke de naam van de student opnoemde, die gaf het aan de directrice die het uit de envelop haalde en aan mij gaf om het aan de studenten te geven, waarbij ze ook een gebreide vingermuis kregen. Dit laatste nam wat tijd in beslag, want ze wilden ook allemaal met mij op de foto. Nadat iedereen zijn diploma had ontvangen mochten ze hun hoofddeksels in de lucht gooien. 12.25: Uitdelen van prijzen aan de beste studenten.(Eerste prijs: Pula 500, tweede prijs: waardebon Pula 400, derde prijs: waardebon Pula 250.) 12.35: Zang door koor. 12.40: Uitreiking van cadeaus aan Eregast en mevrouw Corrie. (Voor mij een prachtig groot houtsnijwerk van een Bosjesman met pijl en boog.) 12.45: Dank betuiging. 12.50: Sluiten van ceremonie door Eregast. 12.55: Sluitings gebed. 13.00: Drankjes. Einde bijeenkomst. Bedankt voor het komen, oftewel: Tsamayang sentle.
Ik denk dat het toen 13.30 uur was. De ceremonie was in feite dus anderhalf uur korter geworden. Er waren al veel foto’s en filmpjes gemaakt tijdens de ceremonie, nu ging iedereen naar buiten voor groepsfoto’s en selfies met mij, maar ook foto’s door anderen genomen, soms acht fotografen tegelijk. Het flitslicht werd hinderlijk dus was ik blij toen het eindelijk klaar was. Lunch werd geserveerd in de nieuwe bibliotheek, ik zat aan tafel met het schoolhoofd en de Eregast. Twee lekkere stukjes kip, twee koude gebakken stukjes aardappel, twee dunne plakjes komkommer. Kon vanwege een geanimeerd gesprek de kip niet zo snel opeten als ik gewild had. Naar mijn kamer gegaan om oa. de pop, die de hele ceremonie voor mij op de tafel gezeten had, weg te brengen. Terug gegaan naar het nieuwe gebouw om met studenten te praten, maar er was niemand meer. Heb een gesprek gehad met de ouders van de directrice en een vriendin van hen. Zij vertelde dat zij de oefeningen, die ik de directrice geleerd had om van haar stijve schouders en rug af te komen ook aan het doen was. In de school bibliotheek gezocht naar een interessant boek, vond niets. Heb een kopie van het leerplan van de kleuter afdeling meegenomen, wat moeilijk te lezen was omdat er stukken nog aan toegevoegd moesten worden, of gewijzigd. Het leerplan was overgenomen van lesmethoden die in Namibië gebruikt werden.
Eten: spaghetti, klein beetje blikvis prutje, biet, witte bonen in tomatensaus. De studenten kregen alleen brood en witte bonen in tomatensaus. Waarschijnlijk kreeg ik er een restant van de lunch bij.

Ik ben op de gewone tijd naar het klaslokaal gegaan, we zouden om 8 uur vertrekken naar de scholen. Om 7.45 uur kwam het schoolhoofd vertellen dat we niet gingen, want hij was nodig bij de voorbereidingen van het afstuderen. Heb hem verteld dat ik niets had voorbereid voor de les. Een paar studenten kwamen, boden excuus aan dat zij te laat waren, wat ik ze niet kwalijk nam. Terwijl ik even weg was kwam er iemand vertellen dat de studenten naar een bijeenkomst moesten. Om 9.10 uur kwam een student dit weer vertellen. De studenten wilden niet weg, want het had aan mij gevraagd moeten worden om ze vrij te geven. De student ging weg, en de secretaresse kwam vertellen dat de boodschap alleen voor groep 2 was, zij moesten de stoelen in hun lokaal naar de ruimte waar het afstuderen plaats zal vinden brengen.
Groep 2 was klein, wat prettig was, nu kregen de studenten meer aandacht en de sfeer was gezellig. De “dwarse” student was beleefd, vriendelijk en blij met het complimentje dat ik haar gaf. Ze glimlachte. Eén student stelde wat persoonlijke vragen. Een ander beloofde een fatcake te brengen, omdat ik had zitten gapen en uitlegd had dat ik moe was en honger en dorst had. Een student zong een liedje voor me.
“Mijn moeder was een keuken dame, mijn vader was een tuin jongen. Dat is waarom ik een harde werker ben, dat is waarom ik een harde werker ben.” Ze zei dat zij het had geschreven. Ik vroeg of het op de SEMK website gezet mocht worden met haar naam er bij. Dat was goed. Maar later trok ze dit in, want haar echtgenoot zou het niet goed vinden dat de hele wereld haar naam er bij zou zien. Anderen spraken hun waardering uit voor onze hulp aan mensen in Botswana. Ik heb gevraagd om een klein briefje aan Henk te schrijven om hem te bedanken.
Terug in mijn kamer kwam er een sms van onze andere gesponsorde student. De directrice had haar laten weten dat zij niet voor het afstuderen had betaald. Ik heb haar gemeld dat wij er voor betaald hebben. Naar de directrice in het kantoor gegaan, waar enige paniek was want de map met de betaling en de achternaam van de student was onvindbaar. De directrice kon zich nu herinneren dat er betaald was. Ze vertelde dat zij het schoolhoofd waar de student werkte gevraagd had haar die middag en volgende dag vrij te geven. De kok/ beveiliger kwam de sleutel van mijn lokaal vragen om daar ook stoelen weg te halen.
Lunch: gestoomd broodje, te taai stukje vlees, kon er niets mee, snijbiet, saus.
De stoelen waren nog niet terug gebracht toen groep 3 arriveerde. Er stonden nog wel twee kapotte stoelen, als je er op ging zitten moest je meteen weer opstaan, anders werd je naar voren geworpen. Op mijn verzoek werden een paar stoelen gebracht. Eén student vertelde regelmatig dat zij naar Schotland wilde om er te wonen. Ik heb haar uitgelegd dat ze het er te koud zou vinden. En dat er mannen zijn die rokken dragen. Een andere student vertelde dat er in haar kerk ook mannen zijn die rokken dragen. Ondertussen dat zij ijverig werkten heb ik de afgemaakte werkjes netjes uitgestald op de achter- en zijtafel van de klas, materialen die niet meer nodig waren of waar toch geen tijd voor was om iets mee te doen in de bewaardoos gedaan.
Ik voelde me behoorlijk geïrriteerd. Niet alleen 23 september valt uit als lesdag, maar ook 30 september (viering 50 jaar onafhankelijkheid, genoemd Bot50) en 29 september. Omdat de dag na de onafhankelijkheidsdag een zaterdag is, heeft de President de dag er voor ook uitgeroepen als nationale vrije dag.
Eten: pap, snijbiet, saus, appel. Tv soap gekeken. Het gaat over mensen die problemen hebben welke zij zelf in stand houden. Een scene wordt vaak afgesloten met een opname van iemand die een ontzettend hulpeloze uitdrukking op zijn gezicht heeft. Niets wordt er gedaan om het probleem op te lossen. Zouden zij in Zuid Afrika en Botswana de uitdrukking “dweilen met de kraan open” kennen? (Ik heb dit daarnet, 4 maart 2017, aan een student gevraagd, zij kende de uitdrukking niet maar begreep het wel.) Er was ook een reportage van de studentenstaking in Zuid Afrika. De toespraak voor morgen in het klad geschreven. Werd om 23.00 uur wakker van de honger. Vier biscuitjes gegeten. Ga morgen melk kopen en worst, of ander eten met eiwitten en vetten.Het gebrek hier aan lijkt mijn geheugen en het in perspectief zien van dingen te beïnvloeden. Eet nog maar een koekje en probeer daarna te slapen.

Om 3.15 uur werd ik wakker en heb daarna niet echt meer geslapen. Tijdens het ontbijt had ik een gesprek met één van de studenten over het verschil tussen studenten wat ijver, initiatief en werktempo betreft. Lag dit aan hun (gebrek aan) zelfvertrouwen, ondersteuning en aanmoediging van ouders, of was het genetisch? De student dacht alle drie. Ik heb gezegd hier een andere keer verder over te willen praten met haar, maar daar is het nooit van gekomen.
Groep 1 was weer druk. Ik wilde ze de overgebleven stukjes van de borduurdraden geven om de hoofden van de spookpoppetjes op te vullen. In het zakje bleken ook lange draden te zitten, sommigen twee meter lang. Ik heb gezegd dat ik boos was en me erg onnozel voelde voor het meenemen van een extra koffer met materialen wat mij € 80 heeft gekost, en zij gingen er dan zo slordig mee om. Mijn boosheid was wel wat overdreven, eigenlijk was het meer een waarschuwing dat ze zuiniger moesten zijn omdat er toch al van alles zo weinig was in Botswana. Heb de lessen voor donderdag afgezegd en uitgelegd waarom.
Om 10.03 uur de deur van het lokaal op slot gedaan, er was geen één student. Even later stonden ze op de deur te kloppen. Ben naar buiten gegaan en gezegd dat ze te laat waren. Het excuus was dat ze resultaten van toetsen moesten bekijken. Mijn reactie was dat ze gewoon op tijd voor de les hadden moeten zijn. Ik heb ze buiten laten staan en ben op zoek gegaan naar het schoolhoofd van de kleuteropleiding, want die was niet in zijn kantoor. Het bleek dat hij toezicht hield op een examen en het andere schoolhoofd in een vergadering was. Terwijl ik een oplossing zocht voor het probleem, heb ik ze naar hun eigen klaslokaal gestuurd. Even later kwam de nieuwe onderwijzeres kijken wat het lawaai was, zij heeft toen toezicht gehouden. Het lukte de secretaresse om het schoolhoofd uit de vergadering te halen. Na uitleg gegeven te hebben waarom de studenten niet in mijn klas waren, vertelde hij dat iedereen problemen had met deze groep. Over het algemeen zijn studenten in Botswana heel anders dan in Zambia, vertelde hij. De nieuwe onderwijzeres had dit ook al gezegd. Mijn indruk van wat zij mij vertelden was dat discipline daar veel strenger was. Het schoolhoofd ging de studenten toespreken. Het andere schoolhoofd was klaar met zijn examen en kwam bevestigen dat we morgen naar de scholen gaan. Ik heb voorgesteld om na mijn bezoek aan Ghanzi, 7 of 10 oktober, de studenten hun werk uit te laten stallen, op te schrijven wat ze gemaakt hebben en eventueel een cijfer te geven. Hij zal informeren of dit een goed idee is. Ben begonnen wat van de garens in de bewaardoos voor volgend jaar te stoppen.
Lunch: rijst, kip, saus, biet. De nieuwe onderwijzeres kwam vertellen dat groep 2 bij haar rustig was geweest toenl zij toezicht hield. Misschien is de Zambiaanse aanpak toch beter? Verder gegaan met bruikbare draadjes garen uit de zak met restjes te zoeken en de kleuren te sorteren. Op het schoolbord de titels van de liedjes die we gezongen hadden opgeschreven, en van de handenarbeid werkjes, zodat de studenten het kunnen overschrijven.
Groep 3 was zoals ze altijd waren. Ze werkten aan slingers, toilet rol en spook poppen tot 18.35 uur.
Eten: macarone, gehakt, saus, biet. Eén van onze gesponsorde studenten, die elders in Botswana woont, belde de kok/ beveiliger om mij te vragen haar busgeld te sturen om de 23ste naar de diploma uitreiking te gaan. Ik heb haar met een sms laten weten: “Sorry, nee. Ik dacht dat je werk hebt, ben je je baan kwijt?” Geen reactie. Nog even naar een soap op Zuid Afrikaanse tv gekeken.’s Middags was mij er aan herinnerd (het was de eerste keer dat ik hier over hoorde) dat ik tijdens de diploma uitreiking een toespraak moet houden. Ben begonnen die te schrijven.

Het was weer gezellig met groep 1, wel waren ze wat luidruchtiger, maar ze werkten hard. Ze begrijpen de uitleg sneller dan de meesten in groep 2. Ze voelden zich kennelijk meer op hun gemak, want ze waren Setswana Engels aan het praten, dat is een mengeling van Setwana en Engels. Ik dacht even dat ze slecht Engels spraken, dat was dus niet zo, het was met opzet gedaan. Het schoolhoofd kwam de gekopiëerde kleurplaten brengen, die hoefde ik niet te betalen.
De helft van groep 2 was aanwezig. De vrouw die vaak dwars ligt heb ik voor aan in het lokaal een plaats gegeven. Een paar keer moest ik waarschuwen dat er te veel lawaai was. Om 11 uur riep iemand: Einde les! Ik dacht dat het een grapje was om te zien of ik er nog een keer in trapte om ze vroeger weg te sturen en zei dat het pas 11 uur was, dus nog een uur te gaan. Om 11.20 uur vertelde iemand dat ze om 11 uur bij een vergadering hadden moeten zijn, ivm met de diploma uitreiking op 23 september. Vreemd dat het schoolhoofd mij dat niet verteld had. Met het hoofd van de cursus kleuteronderwijs gesproken over de nu rustige groep 2. Donderdag ga ik met hem mee op zijn ronde om stage lopende studenten bij hun scholen te bezoeken. Kleurplaten gesorteerd, er moesten er 25 van elk zijn. Van twee waren er 24, van vier één of twee te veel. De twee platen die op dik papier waren aangeleverd, waren ook op dik papier geprint, wat niet gevraagd was. Er wordt geprobeerd om iets te vinden om ze bij elkaar te houden, maar wel zo dat ze er gemakkelijk uit kunnen om geprint te worden. Ze zullen bij de diploma uitreiking aan de studenten van vorig jaar gegeven worden, die kunnen ze gebruiken voor hun leerlingen. Er worden 25 studenten verwacht.
Lunch: macaroni, blikworst prutje, koolsalade. Daarna de klas geveegd, mijn tafeltje opgeruimd (omdat het zo klein is gebruik ik ook een stoel om materialen op te leggen). Om 2 uur naar het computer laboratorium gegaan om het internet uit te proberen. Ik had de studenten wel verteld dat alles wat men wilde weten op internet te vinden is, maar wilde kijken of dit ook in Botswana mogelijk is. Het was onmogelijk om het weersbericht voor Ghanzi te vinden, er kwamen vreemde advertenties te voorschijn. Van het Kalahari Arms Hotel vond ik een advertentie, zonder prijzen. Daarop geklikt, kwam een advertentie van Dqae Qare Game Farm tevoorschijn. Toen maar aan de computer leraar gevraagd, die ging het niet beter af. Hij stelde voor om het via Fire Fox te proberen, dat lukte ook niet. Toen maar opgegeven. Nog wat opgeruimd in de klas. De lange tafels aan de achterzijde en één zijkant van het lokaal zullen gebruikt worden om de uitgeprikte huisjes, toiletrol- en spookpoppetjes tentoon te stellen. (zie foto’s op start pgina)
Avondles als gewoonlijk rustig. Het is jammer dat deze lessen korter duren. Van vijf uur tot half zeven is al kort, en als de studenten dan tegen half zes pas komen, blijft er te weinig tijd over om hetzelfde lesprogramma als overdag te volgen. Enkele liedjes hebben ze wel gezongen, en een woord waarvan de letters door elkaar gehusseld waren en één letter ontbrak heb ik ze een paar keer opgegeven. Bovendien was er op vrijdagavond dus helemaal geen les.
Eten: pap en snijbiet. Gisteren bij het bekijken van de tekeningen viel mij een tekening van een huis op, waar rook uit een schoorsteen kwam. Ik heb nog nooit een huis met een schoorsteen gezien in Botswana. De tekenaar had dus goed naar de Wijsterse tekeningen gekeken. Anderen hadden blauwe wolken (en één ook een roze) getekend, de lucht was wit gebleven. Sommige studenten hadden dit ook gedaan . Eén student was van mening dat dit ook zo in het echt was. Tot ze uit het raam keek.
Als ik ’s avonds bij het verlaten van de kantine “Good night” zeg, moet ik dat in het Setswaans zeggen: “Robala sentle.” Niet gemakkelijk om te herinneren als je moe bent, maar vandaag lukte het.

Kleurplaten om te kopieren aan schoolhoofd gegeven. Groep 1 was gezellig. Ik heb ze het liedje “One man went to mow” geleerd. Het is een eenvoudig liedje, maar door de herhalingen er in en het achteruit tellen moet je wel je hoofd er bij houden. Wat de studenten beter konden dan ik en zij zongen het zonder falen.
De meesten van groep 2 waren te laat. Ik heb twee telefoons in moeten nemen en de laatste waarschuwing gegeven, volgende keer krijgen ze hem niet meer terug. Om half twaalf gemeld dat ik geen woord meer wilde horen en waarachtig, tot kwart voor twaalf was het rustig. Een aantal van hen heeft goed gewerkt. Het schoolhoofd kwam met de nieuwe onderwijzeres om haar voor te stellen.
Om 12.05 uur naar het kantoor gegaan voor interview met de twee studenten. Moest wachten op directrice, en merkte dat ik het geld voor hun buskaartjes vergeten was. Snel gehaald, wat extra voor drinken op de terugweg en een appel. Weer bij het kantoor merkte ik het reisgeld vergeten te hebben. Opgehaald, toen waren bij het kantoor de anderen naar het nieuwe kantoor gegaan. Kon dit niet vinden. Terug naar het oude kantoor, stond iemand op me te wachten om me naar de juiste plaats te brengen. Toen was ik mijn pen vergeten. Het interview verliep niet zo gemoedelijk als wij dat gewend zijn. Er was een grote afstand met de studenten. Om de beurt kwamen ze praten. Ze hadden hun eind examen rapport meegenomen. Ik was niet onder de indruk van hun cijfers (er worden letters gebruikt, A is het hoogste, F is onvoldoende). Het hoogste wat zij hadden was een D. Ik had graag A’s en B’s gezien, maar studenten met deze cijfers worden meteen door de universiteiten opgeëist werd mij verteld. De studenten werden naar de kantine gestuurd waar ze pap en snijbiet kregen. Er werd gekozen om de man te sponsoren voor de Kleuteronderwijs cursus, waar ik het mee eens was. Hoewel ik enige twijfel had omdat hij vier jaar werkloos geweest was. Maar dat werd door de anderen gezien als een voordeel, hij had geleerd hoe hard het leven van een werkloze is. Hij zal 5 oktober beginnen. Dit is hem nog niet verteld, er zal hem een brief gestuurd worden. Dekens en toilet artikelen worden door de gemeente aan hem gegeven. SEMK zal hem een kleine maandelijkse toelage voor bv beltegoed geven.
Lunch: pap, snijbiet, saus, echt vlees. De student die de tekeningen uit Wijster aan haar leerlingen had gegeven gaf me de tekeningen van haar kinderen. Ik moest ze allemaal bekijken en de namen van de kunstenaars opnoemen, wat van de meesten niet lukte.
De avondklas ging prima, de studenten maakten thuis wat werk omdat de lessen maar 1uur en 30 minuten duurden en ze niet opschoten met het werk.
Eten: spaghetti, blikvisprutje, koolsalade. Tv gekeken en overwogen wat morgen in de lessen te doen.

Het was koud. Ik heb mijn plan om voor mijn bezoek aan Ghanzi een tentje te kopen geschrapt. Ik blijf twee nachten bij Thakadu Camp om Xwaa op te zoeken op de boerderij, ga de volgende dag naar Ghanzi stad om Marica te zien, blijf de nacht in het Kalahari Arms Hotel en stap de volgende ochtend op de bus terug naar Nampol. De bushalte is vijf minuten lopen van het hotel. Om 9.30 uur zou ik opgehaald worden om naar de kerk te gaan. Om 9.45 uur naar het huis van deze persoon gegaan, die zat op mij te wachten. Mijn rok werd goedgekeurd voor een kerkbezoek., maar mijn blote armen moesten bedekt worden met het jasje dat ik toevallig bij mij had en er werd een doek om mijn hoofd geknoopt. Ik zag er uit als een Botswaanse die een bad genomen had in bleekwater. Met de auto weggebracht naar de kerk. We zaten gelukkig achteraan. Er waren veel preken, sommigen kort, sommige lang, en zo waren de liederen er tussen door. Het was dus veel opstaan en weer zitten. Het gezang was niet zo mooi als in de kerk in D’Kar en werd na een tijdje saai en slaapverwekkend.
Het was ontdekt dat er een vreemdeling in de kerk was, een hulppriester verkondigde dit in het Engels en wilde weten wie ik was. Hier was ik op voorbereid, ik mocht alleen mijn naam vertellen, dat ik van Nederland kwam en naar de kerk gekomen was met een vriendin. Later kwam de hoofdpriester hier op terug. Naar zijn mening had men mij respect moeten tonen door mij vooraan een plaats te geven zodat iedereen de bezoeker kon zien. Na de dienst heb ik de hoofdpriester bedankt dat ik aanwezig mocht zijn en kreeg een uitnodiging voor een bijeenkomst in het stadion een week later. Vriendelijk bedankt, maar ik had geen tijd.
Lunch: rijst, kip, pompoen, koolsalade. De middag luierend door gebracht en me afgevraagd waarom men in Botswana honden heeft. Op zijn best krijgen ze weinig te eten en mogen rond lopen, maar vaak worden ze met een stuk touw of ijzerdraad aan een boom op het erf gebonden en niemand geeft ze aandacht.
Om 19.00 uur arriveerden de twee studenten voor het interview de volgende dag. Een 25 jarige man en een 17 jarige vrouw. Ofschoon het gesprek moeizaam verliep vanwege het niet begrijpen van elkaar’s Engels, vertelde de man dat hij onderwijzer wilde worden om kinderen te helpen door te stromen naar het hoger onderwijs zodat zij ambtenaar konden worden en zo Botswana beter konden maken. De vrouw kon haar verhaal niet onder woorden brengen in het Engels en heeft het opgeschreven. Waar met wat moeite uit op te maken viel dat zij de cursus wilde volgen omdat de cursus gemakkelijk is, het gemakkelijk is om kinderen les te geven en hen onder controle te houden. Eigenlijk wilde ze tolk op een lagere school worden. De regering heeft tolken in dienst voor kinderen die geen Setswana spreken en onderwijzers die de taal van de kinderen niet spreken.
Eten: De twee studenten kregen pap en snijbiet, ik kreeg er nog saus en koolsla bij. Ik wilde bij hun aan tafel gaan zitten, maar het leek mij niet prettig voor hen om van dichtbij te zien dat ik meer kreeg dan zij. Het schoolhoofd kwam de kantine binnen en we hebben gesproken over de prijs van het kopiëren van de kleurplaten. Om de prijs lager te krijgen zal ik er een aantal uitzoeken en die morgen aan hem geven. Ik heb de tekeningen die de kleuters in Wijster gemaakt hebben aan de student die stage loopt op een lagere school gegeven, verteld door wie ze waren gemaakt, voor kinderen in Botswana, en vroeg of zij ze aan haar kinderen wilde geven. Ze werden door een paar studenten uitgebreid bekeken.

Wat langer geslapen en na ontbijt de ramen van het klaslokaal gewassen. Er was geen spons en zeem in de winkel te vinden, heb drie vaatdoekjes gekocht. Het wassen hiermee ging prima, maar het drogen niet want ze zijn 60% synthetisch. Als vaatdoekje zijn ze ook waardeloos. Was wat duizelig. Een poeder tegen uitdroging in een glas water gedronken. Niet dat ik me uitgedroogd voelde, maar misschien was mijn gewoonlijk lage bloeddruk te laag geworden. In ieder geval hielp het. Om 11.45 uur naar de Spar gegaan met de openbare taxi om wat extra eten te kopen. Was om 12.25 terug.
Lunch: Macaroni, koolsla, pompoen, blikvis prutje. Kennis gemaakt met de nieuwe onderwijzeres, zij geeft les aan de kleuterschool studenten. Wat aan een muis en een pop gebreid, foto’s gemaakt van een boom die opeens vol met trossen kleine lila bloempjes zat. De bomen werden groener en het leek of de lucht iets minder droog was. Ik vroeg eens aan iemand hoe het kon dat er bloemen en blaadjes aan de bomen kwamen als het een half jaar niet geregend had. Hij vertelde dat de bomen kunnen voelen dat de regens er aan komen. Er waren ook steeds meer muggen.
Eten: twee sneeën wit brood, margarine, witte bonen in tomatensaus, koolsla, thee en een biscuitje dat ik vanochtend bij de Spar had gekocht. Aan een pop gewerkt. Werd verteld dat onderwijzers Pula 4.200 per maand verdienen. Bijna alle studenten die dit jaar aan Nampol gradueren gaan verder studeren (3 of 4 jaar) in een regerings programma en krijgen een toelage van Pula 2.100 per maand.

De beveiliger kon het slot van het hek voor zijn deur niet open krijgen en moest door een raam naar buiten klimmen. Als je van binnen naar buiten kunt, kun je toch ook van buiten naar binnen? Was dat niet een gemakkelijker manier geweest voor de inbrekers? Met andere woorden, waren er wel inbrekers. Heb maar niets gezegd. Was te laat bij het leslokaal, er stonden studenten voor de deur. Het werd me vergeven. Er werd goed gewerkt, ook door groep 2, waar vier studenten op tijd waren, enkele absent en de rest te laat. Aan het einde van de les wilde één student niet ophouden met haar tekening te kleuren, ze had zelf geen kleurpotloden en moest ze lenen van mede studenten. Haar moeder had er geen geld voor. Ik heb geadviseerd dit met het schoolhoofd te bespreken, dat vond ze om een onduidelijke reden geen goed idee. Heb het naderhand aan de directrice verteld, die begreep niet dat als zij het schoolgeld kond betalen, er geen geld zou zijn voor materialen.
Lunch: samp en bruine bonen. De automonteur student kwam zijn kleren en boeken halen. De kostschool studenten waren dolblij hem te zien. De meeste kleren en boeken paste in zijn tas, maar hij moest een gedeelte achter laten want men kan maar één tas vervoeren in een openbare taxi. De slaapkamer had 2 stapelbedden met dunne matrassen, weinig kast ruimte, een klein tafeltje met een kleedje en overgordijnen die wat naar beneden hingen. Een plafond was er niet. We hebben een gesprek gehad met de directrice. Hier in kwamen een aantal gebeurtenissen aan de orde die het beëindigen van de studie zouden kunnen verklaren, maar er ontbraken antwoorden op een aantal vragen. Zoals: was de student weggejaagd, of was hij weg gelopen? Wat was de oorzaak geweest? Het leek mij onmogelijk en nutteloos om de waarheid te vinden. Het zou een welles nietes verhaal zijn geworden. Jammer. Maar ik kon niets anders doen dan constateren dat het onmogelijk is om van uit Nederland goed toezicht te houden op wat er in Botswana gebeurd. Ik besloot om de student die nu gezocht wordt nog te sponsoren (met het geld dat over was van wat wij voor de automonteur student betaald hadden) en daarna te stoppen, behalve voor Marica. Henk was het hier mee eens.
Er zijn eindelijk twee nieuwe lampen in het lokaal aangebracht, nu kunnen de avond studenten vanaf maandag zien wat ze doen. De werkmannen lieten nog al wat rotzooi achter. Ik heb de tafels schoongeveegd, de schoonmaakster veegde de vloeren en samen hebben we de tafels op hun plek terug gezet. Het was vrijdag, dus geen avondles.
Eten: Ik ben vergeten wat het was. Ik heb aan de beveiliger een prikpen laten zien en gevraagd of hij die kon maken. Geen probleem. (Om een lang verhaal kort te maken, hij heeft ze, ondanks dat ik er een paar keer om gevraagd heb, niet gemaakt.) De nieuwe onderwijzeres is aangekomen vanuit Zambië. De twee schoolhoofden komen daar ook vandaan.

Voelde me een beetje moe. Voor de les heb ik het breiwerk bekeken. Het was nog steeds niks. Twee kleine lapjes waren gebreid, de andere studenten waren niet veel verder gekomen dan het opzetten en dat heel slordig. Ik heb het uitgehaald en alles opgeborgen. Groep 1 werkte weer hard. De breiers waren verbaasd dat hun werk er niet was. Ik heb uitgelegd dat het te langzaam ging en er dus niet genoeg tijd zou zijn om de andere werkjes te doen, die belangrijker waren. Ze leken er vrede mee te hebben.
Eén student had uit eigen beweging een tekening gemaakt van de kaart waar een huisje uit geprikt was. Ze had het op een A4 vel papier geplakt, waar het huis uitgehaald was ramen en een deur getekend, een tuin er om met een hek er voor en wolken in de lucht. De anderen zijn in de dagen er na dit ook gaan doen. Jammer was dat sommige overgebleven stukken al weg gegooid waren. Ik zal het onthouden voor volgend jaar. Er is begonnen met een poppetje te maken van het kartonnetje dat in een wc papierrol zit. Gezicht en lijf worden er opgetekend en gekleurd, de uiteinden van twee smalle stoken papieren worden haaks op elkaar geplakt en dan om en om op elkaar gevouwen (zie de Nampol foto’s op de start pagina). Ze worden als armen en benen aan de rol geplakt. Bovenaan in het hoofd werden met de prikpen gaatjes gemaakt, draadjes wol er doorheen gedaan en een mooi kapsel werd er mee gecreëerd. Aan verschillende studenten heb ik gevraagd of ze het gezicht nog gingen kleuren, nu leek het wat op een geest. Daar schrokken ze van, deden zelfs een stapje terug. Ondanks mijn regelmatige herinnering aan de studenten dat zij iedere dag al hun materialen mee moeten nemen, was er in de hele groep slechts één Prettix papier lijm. De eigenaar vond het moeilijk te anderen de stift te laten gebruiken. Heb haar verteld dat als zij de stift wilde delen ze morgen een “fat cake” (oliebol, in Zuid Afrika een fat boy genoemd) van hen kreeg. (Het is een favoriete lekkernij in de pauze, bij een stalletje langs de hoofdweg gekocht.) Toen kwamen er opeens meer stiften te voorschijn.
Het was gezellig in groep 2. Ik hoefde alleen te zeggen: “Ik wacht.”, en een student wees een ander er op dat zijn pet af moest, wat meteen gebeurde. Misschien had het schoolhoofd eerder op de ochtend hen toegesproken? Toen de pet af was, bleek er een potlaad achter zijn oor te zitten, wat hij niet in de gaten had. Zei hij. Als het praten te luid werd zei ik: “Dit is geen fluisterstem.” Of: “Ik kan de roddels die jullie vertellen hier horen.” Na een tijdje zei een student “U spreekt geen Setswana.” Ik gebaarde hem het niet verder te vertellen. Ook gezegd dat we wel op een markt leken te staan. Eén student is met de kijkdoos begonnen. Heb gesuggereerd om een kamer te maken, of een landschap, of een winkel met fruit of zo.
Geslapen. Lunch: spaghetti, biet, klein stukje echt vlees, beetje saus met schijfje wortel. Aangevuld met wat meegebrachte koekjes. Kamer geveegd, klas opgeruimd, puzzles op de muur geplakt, krantenslingers en papieren kleedjes op de ramen geplakt. (Zie foto’s op de website’s start pagina.) Een paar mannen waren een hek van ijzeren staven voor de kamer deur van de beveiliger aan het lassen. De vonken vlogen in het rond en hadden gaatjes in de deurmat gebrand. De deur lijkt heel solide, echter, het heeft een te klein slot dat gemakkelijk kapot te breken lijkt.
Group 3 was weer rustig. Er was nog geen antwoord op de brief. Heeft de student hem misschien niet gegeven omdat zij de waarheid niet had gesproken? Dat zij niet te laat was omdat zij moest overwerken?
Eten: Pap, snijbiet. Tv soap gekeken, het begint verslavend te worden. Was eigenlijk te moe om op te staan en naar mijn kamer te gaan.Om 8 uur werd de tv uitgedaan en werden we de kantine uit gestuurd. In gezondheidsboek gekeken en patience gespeeld. Wat ik nooit doe, maar het werkt nu ontspannend. De kaarten had ik meegenomen als lesmateriaal. Omdat de batterij van mijn horloge leeg was, heb ik de opwind wekker (meegenomen voor het liedje met de muis) in gebruik genomen. Van het getik kon ik niet slapen, heb hem in de klerenkast gezet, mede om de spin niet uit zijn slaap te houden. Haha.
Over sloten gesproken. Na mijn verblijf in 2016 drong het tot mij door dat als ik zelf de deur niet open zou kunnen doen, niemand van buitenaf er in kon komen. De ijzeren deur heeft een hangslot aan de binnenkant, en was the groot om van buitenaf bereikt te worden. De ramen zijn beschermd door solide ijzeren tralies die vast zitten aan het kozijn. Er is een ander hangslot op gekomen, met een reserve sleutel, wat vanaf de buitenkant geopend kan worden.

Werd vannacht wakker van lawaai, het klonk alsof iemand ergens aan het inbreken was. De beveiliger, die op het terrein woont, vertelde vanochtend dat dit geprobeerd was bij een paar leegstaande kamers, ook bij zijn kamer. Hij had geen beltegoed om iemand te bellen. Vreemd, je kunt gratis de politie bellen. Ik heb hem Pula 10 gegeven voor beltegoed. (Een paar weken later vertelde hij hoeveel hij verdiende, daar had hij het gemakkelijk zelf van kunnen kopen). De poging tot inbraak heeft mij behoorlijk angstig gemaakt.
Groep 1 was op tijd. De kaartjes om de puzzel te maken zijn 15 cm x 10.5 cm. Verschillende studenten wisten niet wat de helft van 15 en de helft van 10 en een half was. De helft van 15 is 7,2? Op het bord heb ik 7,2 geschreven, daaronder 2x, en gevraagd of dit 15 was. Nee. Iemand opperde 7,4? Ook dat op het bord geschreven. Nee, dat was ook geen 15. Toen kwam iemand het goede antwoord op het bord schrijven. De helft van 10.5 cm vonden was nog moeilijker, maar iemand wist uiteindelijk het goede antwoord. Ze zijn begonnen slingers te maken door stroken krant aan de zijkanten in te knippen, een paar slingers zijn voor het raam opgehangen zodat het er van buiten af gezellig uit zag. Van kleine strookjes papier zijn slingers gemaakt door ze in ringen aan elkaar te verbinden. Papieren servetjes werden drie maal dubbel gevouwen en aan de zijkanten werden kleine stukjes in verschillende vormen uitgeknipt. Als je het open vouwde kreeg je een tafelkleedje met een patroon van gaatjes.
Groep 2 was een ramp. Te laat, twee petten bleven op hoofden staan, lawaai. Liedjes zingen hielp niet de orde te herstellen. De breiers maakten nog steeds een rommeltje van hun breiwerk, zij leken te breien omdat zij het leuk vonden, niet om iets te leren. Zij vertelden geen geld te hebben om breinaalden en wol te kopen. Deze groep gaf dezelfde antwoorden op de vraag wat is de helft van 15 en 10.5. Ook hier werden de juiste antwoorden gevonden. Het bleek dat in Botswana een ander rekensysteem gebruikt wordt. Bv: 8:2= geven zij aan als 2-/-8=. Dit -/- teken is niet correct, het juiste teken staat niet op mijn toetsenbord. Het linkse streepje sluit onderaan de dwarse streep aan, het rechtse bovenaan de dwarse streep. Het maken van de slingers en het tafelkleedje werd met enthousiasme gedaan, het luide praten ging door. Nadat ik ze om 12 uur weggestuurd had, zag ik dat het pas half twaalf was. Ik ben ze gaan vertellen dat ze een half uur te vroeg waren vertrokken, dat wisten ze, maar ze dachten dat ze eerder weggestuurd waren omdat ik boos was. De waarheid of was het jokken? Uitgelegd dat dit niet de reden was, ik had niet goed op de klok gekeken.
De pop die ik vorig jaar gemaakt had om achter te laten als een copie van mijzelf werd gebracht.
Lunch: rijst, kip, koolsla, koude bietjes. Op tv het nieuws over de orkaan en de gevolgen ervan in Taiwan en omstreken gezien. Mijn oren deden zeer van de schelle stemmen van de studenten. Zoals het schoolhoofd uitlegde, ze krijsen als marktvrouwen. De was gedaan. Naar het leslokaal gegaan en met een schoolhoofd gesproken over de studenten van groep 2. Hij ondervond hetzelfde probleem en was het eens om de verstoorders apart te zetten. En als dat geen oplossing gaf ze naar hem te sturen. Met directrice gesproken over het kiezen van een nieuwe student, ik adviseerde om vijf uit te nodigen voor een interview. Hun reiskosten zouden door mij betaald worden. Er werden twee jongeren uitgenodigd voor een gesprek as maandag.
Om een voorbeeld voor een kijkdoos te maken, heb ik met een mes een gat om door te kijken uit een doos kunnen snijden. Meer kaarten op de muur geplakt. Was afgehaald en thee gemaakt (dit deed ik zo vaak dat ik ophoud er over te schrijven, net als over alle glazen water die ik heb gedronken).
Naar klas, de studenten waren laat. De student die ik een brief voor haar baas had gegven zei dat er geen reactie was. Alle zes studenten werkten weer goed. Vader Jacob in meerdere talen gezongen, ze hadden het in het Setswaans vertaald. Ik heb geprobeerd het mee te zingen maar dat lukte helemaal niet.
Eten: rijst, vis(uit blik) prutje, koude bietjes, koolsalade. Tv soap gekeken. In mijn kamer het boek over natuur medicijnen door gekeken. Het is ingedeeld op ziekten en wat de symptomen daarvan zijn, met een lijst van de medicijnen die je in de natuur kunt vinden en die je in een winkel kunt kopen. Kon niet slapen, om 12 uur maar een biscuitje en salmiak dropjes gegeten, dat hielp.

De studenten in de eerste groep arriveerden op tijd. Ze maakten ballen van krantenpapier, die met een stuk draad bij elkaar gebonden werden. Er bleef een eind draad aan de bal hangen waar aan het uiteinde een lus in werd gemaakt. Als je een vinger in de lus stak en stevig vast hield, kon je de bal weggooien en dan kwam hij terug. Toen ik jong was, hadden we veel plezier met hem naar iemand toe te gooien die dan bang werd dat hij geraakt zou worden. We zorgden er voor dat dit niet gebeurde. Een stuk elastiek gaf nog meer plezier. De studenten vonden het ook leuk Een paar studenten wilden breien. Uit ervaring weet ik dat hen leren breien een heleboel tijd in beslag neemt. Degenen die konden breien mochten dat doen. Onmiddelijk ging het verkeerd, omdat sommigen niet wisten hoe de begin lus op de naald te maken, of maakten er een rommeltje van. Maar ik heb ze door laten gaan.
Bij het zingen van Vader Jacob (in het Engels) heeft één van de studenten die uit de Belgische Congo kwam het in het Frans gezongen en op het bord geschreven. Toen heb ik de Nederlandse versie ook maar gezongen. De studenen pakten de goede uitspraak heel snel op. Zij zongen voor mij een Botswaans Engels talig liedje op dezelfde wijs. “Moeder is aan het koken, soep en vlees, uien en tomaten, kom en eet.” Het zingen gaat vaak te enthousiast en hard, dan moet ik ze vragen wat stiller te zijn, wat eigenlijk jammer is.
De tweede groep was erg rumoerig, ze werkten wel snel. Toen ze de kaarten en papieren bal klaar hadden, hebben ze een tekening op een kaart gemaakt, gekleurd en de kaart in vieren geknipt, zodat het een puzzle werd. Sommigen maakten de tekening te eenvoudig, zodat de vier stukken te veel op elkaar leken. Toen ik ontdekte dat er verschillende telefoons op de tafels lagen ben ik boos geworden en de telefoons verdwenen snel. Het praten werd weer steeds luider. Botswaanse mensen hebben al een scherpe, luide stem en in een kleine ruimte willen ze elkaar overstemmen. Het hielp niet dat ik zei geen woord meer te willen horen tot 12 uur. Ook is er een probleem met hoeden en petten. Die mogen niet gedragen worden gedurende de les. Het lijkt er nu op dat er met drie studenten een strijd is om dit wel te doen, om te zien hoe ik reageer. Uiteindelijk gingen ze allemaal af. Na de les kwamen weer twee oudere jaars studenten kijken.
Lunch: spaghetti, luncheon meat prutje, kool sla. Heb dit aangevuld met een volkoren biscuitje. Wat geslapen, kleren gewassen. Heb een brief geschreven voor één van de studenten die gisteravond behoorlijk laat was. Ze moest overwerken, zei ze. Ik stelde voor een brief aan haar baas te schrijven met de vraag haar op tijd weg te laten gaan. Kaartjes aan de muren gehangen. De schoonmaakster gevraagd de vloer te vegen, terwijl ik de tafels en stoelen opzij schoof. Ze meldde dat ze geen geld voor beltegoed had. Ik mompelde wat als antwoord. Het wordt irriterend dat men op deze manier bedelt. Drie van de kostschool studenten die stage liepen op een school kwamen in de klas kijken.
De avondles was rustig en de studenten werkten geconcentreerd. Ondertussen werd er rustig gepraat. Heb de brief aan de student gegeven. Eén van de studenten meldde dat zij maar twee avonden per week kon komen, de andere twee avonden gaf ze les op een school, wat ze al had afgesproken voor ze deze cursus begon. We hebben “Vader Jacob” in Engels en Frans gezongen. Ik hoopte dat ze het onthouden, ik had niet de indruk dat de tekst opgeschreven werd.
Eten: pap, koolsla, snijbiet. Heb wat werkjes voor de volgende dag bedacht.

De eerste groep werkte rustig. Ik heb gevraagd wie spullen op afbetaling koopt, niemand deed het. Toen ik vroeg of ze wisten dat dit duurder is dan contant betalen, was er weinig reactie. Soms heb ik het gevoel dat ze denken: Laat die maar kletsen. De tweede groep was weer onrustig. Heb één student die over hoofd- en buikpijn klaagde een paracetamol gegeven. Ook hier meldde niemand zich die op afbetaling kocht. Om kwart voor elf liedjes gezongen. Sommigen hadden hun werk af. Omdat ik hier niet op had gerekend was er niets anders voor hen te doen dan de plaatjes met de 10 verschillen te bekijken. Vanwege de harde wind moest de deur op slot gedaan worden, want hij waaide steeds open. Maar toen rammelde de deur en leek het of er iemand op stond te kloppen om binnen gelaten te worden. Door het aanstellen van een klasse asDe esistent die na de les moest helpen de klas op te ruimen werd het lokaal nu beter opgeruimd door andere studenten. Na 12 uur kwamen er enkele oudere jaars kleuteronderwijs studenten de klas in. Zij waren vol lof over wat gemaakt werd. Ze vonden het jammer dat zij dit niet geleerd hadden.
De directrice van Nampol vertelde dat de regering dit jaar geen enkele student een beurs gegeven had om bij Nampol te studeren. Scholen die connecties hebben met de minister van onderwijs en zijn echtgenote krijgen die gemakkelijker doorgezonden. De andere scholen voelen zich achter gesteld.
Na lunch nog even naar de Engelse mysterie serie op dre tv. In het kantoor van Nampol wat administratie afgehandeld en naar plakspul om borduur- en weefkaarten aan de muur te plakken gevraagd. Het leek erg op een soort stopverf. De kaarten die klaar waren op de muur geplakt, ze bleven nog hangen ook. In mijn kamer het boek over de 10 kleine muisjes (gelijk aan het boek Tien kleine negertjes, maar sinds het woord negertjes niet meer gebruikt mag worden, werden er voor dit verhaal muisjes gebruikt) vertaald in het Engels. Echter, het is er niet van gekomen het voor de lessen te gebruiken. Het had anders wel goed gepast bij de gebreide muizen.

Om 5.10 uur wakker, tot 6.45 blijven liggen. Over het terrein van Nampol gewandeld, gezocht naar dier sporen en planten bekeken. Er zijn weinig bloemen te zien, de winter is nog niet helemaal voorbij. Het Nampol complex bestaat uit verschillende kleine gebouwen van één verdieping. Drie daar van zijn slaapzalen, één is een eetzaal/ keuken; vier gebouwen hebben samen vijf leslokalen; in één gebouw zijn verschillende kantoren en de receptie. Het ligt aan een zandweg die haaks staat op de hoofdwegvan Gaborone naar Molepolole, ongeveer 350 meter vanaf de hoofdweg. Ik vind het moeilijk om de structuur van de Botswaanse bodem te beschrijven, maar wie dat wel kon was de schrijver E.M. Forster (al ging dit over de grond in India) in zijn boek “Een overtocht naar India”. Als ik niet beter had geweten had ik mij in Botswana gewaand bij het lezen van deze beschrijving. Citaat: “Hij was klein en lenig, frêle gebouwd, maar in werkelijkheid heel sterk. Toch vermoeide het lopen hem, zoals het iedereen in India vermoeit. Behalve de nieuweling.” (Klopt, ik ging steeds langzamer lopen). “De bodem heeft er iets vijandigs. Oftewel hij geeft mee, zodat de voet in een holte wegzakt, ofwel hij is onvermoed stug en scherp en duwt stenen of kristallen tegen de voetzool. Een reeks van zulke kleine verrassingen is uitputtend.” De bodem in Botswana bestaat uit hard gesteente, dat bedekt is met een laag grof, scherp zand, in diepte van niets tot 90 meter, en misschien meer. Op sommige plekken steekt het gesteente in groffe, gerafelde en oneven stukken boven het zand uit, als bergtoppen die boven de mist uitkomen. Waardoor je, ook al kijk je voortdurend op de grond, regelmatig struikelt. Het losse zand zorgt er voor dat je je voeten niet goed kunt afzetten bij het lopen en regelmatig een stukje terug glijdt. Hierdoor gaat hardlopen dus moeilijk. Je moet niet afzetten zoals je op een stevige ondergrond doet, maar sprongetjes maken. Ik heb iemand gezien die zijn hiel oplichtte, het voorste deel van de voet 45 graden in het zand draaide met de hiel naar buiten en toen afzette, zijn benen bleven de zelfde richting gaan voor hij ze weer op e grond zette.Hij maakte een flinke snelheid, maar of het aan deze manier van lopen lag weet ik niet.
Om 8 uur ontbijt. Kamer geveegd en alle afval (ik ben opgehouden met het te scheiden) in één plastic zakje naar afvalhok gebracht. Eens in de zoveel tijd wordt dit opgehaald en in de gemeentelijke afval kuil gestort. Het wordt alleen meegenomen als het in gesloten zakken of dozen is gedaan, maar alles lag los. Het leek of zakken opengescheurd waren, wat door geiten gedaan zou kunnen zijn want de deur van het hok stond open. Leerwoord voor vandaag”tswee tswee, dank je”. Het goede voornemen om één Setswana woord per dag te leren was niet van lange duur, er was geen tijd om me er goed op te concentreren. Tas ingepakt (wc papier!) om naar winkelcentrum te gaan. Arriveerde daar om 10.15 uur en heb alle winkels bekeken. Eindelijk een mooie rok gevonden die ook nog paste. Bij de openbare toiletten was wc papier !!!! Uit één van de vier kranen kwam water!!!! Iets om de handen te drogen was er niet, dus dan is het weer goed als je een onderrok draagt. Bij het internet/ kopieer café kost 1 A4tje kopiëren Pula 2, ca 18 cent. Om 11.30 uur naar Kentucky Fried voor de afspraak met de auto monteur student. Werd even over 12 door iemand van de Nampol receptie gebeld, om te melden dat de student daar was. Hij was al eerder bij KFC geweest en had mij niet gezien. Bij een lekker stukje gebraden kip vertelde hij dat hij tijdens zijn studie om hulp gevraagd had om ons te laten weten dat hij wat geld wilde hebben om kleine dingen te kopen voor zichzelf. Hij werd verteld dit niet te doen, anders kwam zijn beurs in gevaar. ???? Ik schrok, want dit was een fout van ons, hij had zakgeld moeten hebben. Hij vertelde dat de studenten zich ’s winters moesten wassen met koud water en dat de studie opeens niet 18 maanden duurde, maar 1 jaar. Er waren nog meer problemen geweest en hij was na vier maanden weggestuurd. Er waren nog kleren van hem bij Nampol, die zou hij as. vrijdag ophalen. Wat ik van dit alles moest geloven? Ik wist het niet. Ik heb hem gezegd met Henk te overleggen of hij het schoolgeld voor vier maanden terug moest betalen.
Na terug komst op Nampol rummikub gespeeld. Na het één spelletje voorgedaan te hebben, begreep de student het en speelde zelf een spelletje. Daarna gepraat over de stage die de studenten op dat moment deden op lagere scholen, bij gebrek aan kleuterscholen in de buurt. Eén student vertelde dat zij 40 jarige leerlingen in de klas had. Sommigen scholden haar uit. Mijn suggestie was dat ze op het bord schreef wat niet mee de klas ingenomen mocht worden, zoals telefooons, snoep, kauwgom en scheldwoorden.
Terug in mijn kamer kwamen een paar mensen op visite, één bracht eten mee. We hebben wat foto’s van de mensen in het CKGR bekeken. Niet alleen dat ik nog weinig mensen heb ontmoet die er zijn geweest, ze weten ook bijna niets over de mensen en hun cultuur.

In het begin van de les kwam het schoolhoofd vragen hoe het ging, bedoelende met de drie drukke studenten. Dat wist ik niet, ze zouden er pas in de tweede les zijn. Er werd nog steeds gewerkt aan de drie kaarten. Om te voorkomen dat het saai werd, gaf ik ze een raadsel.”Als je 10 km naar het noorden loopt en dan 10 km naar het zuiden, hoever ben je dan bij het begin punt vandaan.” Het logische antwoord is 0. Maar als je 10 km ten zuiden van de noordpool begint, kun je naar het begin punt terug lopen, of een andere richting nemen naar het zuiden. Voor een ander raadsel had ik op het schoolbord een cirkel getekend en dit verdeeld in zes vakken. Van een zes letterig woord had ik vijf letters in willekeurige vakken geschreven en in het zesde vak een vraagteken. Welke letter hoort op de plaats van het vraagteken te staan? In de eerste les was er één student die het wist, bij de tweede les meerderen. Tijdens het wachten op een prikpen, of een naald, konden de studenten zich bezig houden met “Zoek de verschillen.” Uit het Dagblad van het Noorden had ik de dagelijks gepubliceerde dubbele plaatjes geknipt. Ondanks dat ze het moeilijk vonden om de verschillen te vinden, zochten ze toch verder. Halverwege de les leerde ik ze Engelse kinderliedjes. Vandaag: Hickory dickory dock, over de muis die tegen de klok op loopt. Als de klok één uur slaat loopt hij naar beneden. Hiervoor gebruikte ik een oude wekker en een door mij gebreide muis, wat ze erg leuk vonden. Opeens zag ik een telefoon op een tafel liggen. Ik heb de eigenaar vriendelijk bedankt dat zij mij een telefoon cadeau gaf, terwijl het niet eens mijn verjaardag was. Daar schrok ze van, dus heb ik haar snel gezegd dat ze hem mocht houden, maar dat hij de volgende keer wel ingenomen zou worden. Een ander zat met een dopje in haar oor met een draad aan een telefoon verbonden. Mijn “Wat betekent dit?” maakte dat de telefoon snel verdween. Toch was het een gezellige les.
Na de pauze kwamen de studenten in groepjes binnen, de meesten te laat. Eén grappenmaker vroeg of ik mijn pauze had gehad, wat ik bevestigend beantwoordde. “Maar ik moet mijn thee nog opdrinken. “ Dit zei ik als excuus, want zij mogen onder de les niet drinken. Dat moest ik dan maar meteen doen terwijl het nog heet was, zij konden wel vijf minuten wachten. Ik vond het leuk bedacht, maar ging toch beginnen met de les. Toen kwam er nog een groepje binnen, en kon ik niets anders doen dan mij met mijn thee bezig houden. Daarna heb ik de drie onruststokers apart gezet, en de achterste rij met de voorste rij laten wisselen. Het beviel mij prima om de studenten bij mijn tafeltje te laten komen. Het nadeel was dat vooral als er een rij stond, ze met elkaar praatten. Ik heb ze verteld dat ze beter konden luisteren naar wat ik aan het uitleggen was. Dat hielp even. In plaats van ze een bol wol te geven, knip ik nu het benodgde stuk draad af. Wat vorig jaar gebeurde, en nu ook, is dat er gewerkt werd met wat wij vroeger een luie wijven draad noemde, een draad die drie keer zo lang was als het zou moeten zijn. Een lange draad neemt meer tijd om door de stof heen te trekken, en slijt, zodat het laatste eindje er anders uitziet dan het begin.Bovendien werd het restant bij de niet meer te gebruiken garen gedaan, waardoor er veel verknoeid werd.
Een draad door het oog van een naald doen werd gedaan door het uiteinde met spuug nat te maken, tussen de vingers wat te pletten, waardoor de draad dikker werd ipv dunner. Als je met de naald het uiteinde van de draad wat uit elkaar haalt, een klein eindje draad om de naald slaat en met duim en wijsvinger stevig knijpt, de draad van de naald laat afglijden en ondertussern blijft knijpen, is het zo plat geworden dat het gemakkelijk door het oog gaat. Ze vonden dit heel knap. Om een knoop aan het einde van de draad maken werd de draad ook nat gemaakt en tussen de vingers tot een vies klein balletje gerold, wat een klein knoopje in de draad gaf. Als je het uiteinde van de draad over de naald legt, tussen duim en wijsvinger vsthoudt, de draad een keer of vier, vijf om de naald draait, dit alles tussen duim en wijsvinger vasthoudt en alles naar het uiteinde van de draad schuift, dan heb je een flinke knoop. Toen ik de muis te voorschijn haalde om Hickory te zingen, waren er studenten die er echt bang voor waren. Als ze hadden kunnen opstaan om weg te lopen hadden ze dat zeker gedaan. Het duurde even voor ze overtuigd waren dat het een gebreide muis was. Na Hickory wilden ze ook Baba black sheep zingen. De drie zakken wol stonden met de armen om elkaar heen zo overtuigend “drie zakken vol” te zingen, dat ze echt op heel vrolijke zakken wol leken. Niet iedereen had meteen begrepen wat de bedoeling was van het uitprikken van de tekening, maar na een tijdje waren alle tekeningen er uit. Er zijn nog steeds twee prikpennen, dus moest er een wachtlijst gemaakt worden. Als ik er aan denk om het hoofd te vragen of hij bij de schoenmaker is geweest, is hij er niet. Als hij er wel is, denk ik er niet aan. Na de les vroeg een student wat ik van hen wilde hebben als souvenir. Ik zei een tekening door jullie gemaakt.
Om de kaarten die klaar zijn aan de muur te hangen gebruikte ik vorig jaar plakband. Ik was er van overtuigd dat er nog een paar rolletjes in de doos zaten, dat was niet zo. Aan het hoofd gevraagd of hij wat plakband had, hij zou mij morgen iets anders geven.
Lunch was gekookte witte mais en bruine bonen. Eén van de kostschool studenten liet mij haar map zien met papier weefwerk en tie en dye voorbeelden, wat zij vorig jaar van een vrijwilliger hadden geleerd. Morgenmiddag komen ze tussen 3 uur en 4 uur rummikub spelen. Een appel en een stukje biltong gegeten. Kleren gewassen, het waaide te hard en vanwege het zand in de lucht de was niet opgehangen. Ik vermoed dat ook als het niet waait, de schone was bedekt is met wat zand. Wat gelezen, geschreven. Op de blokfluit gespeeld, klonk afschuwelijk. Halve sinasappel gegeten en thee gedronken. Normaal eet ik niet tussen de maaltijden, maar nu denk ik vaak aan eten, het wordt een obsessie. Om 3.30 uur de was buiten opgehangen. Weer thee gedronken, met ontbijtkoek. Op vrijdag is er geen avond les, dus vroeg gegeten, spaghetti, luncheon meat en saus, kool salade en een glas koud water. Iemand ging beltegoed kopen, ik vroeg om Pula 100 voor mij mee te nemen. Hij kwam terug met vier krasstrookjes van Pula 10, meer hadden ze niet. Tv gekeken in kantine. Deze staat standaard op de Zuid Afrikaanse zender. Ze zijn dol op soap series. De meest domme problemen, die heel gemakkelijk opgelost kunnen worden, worden opgeslorpt als zijnde hartbrekende, zielige gebeurtenissen. Toen ik vroeg waarom ze dit zo graag wilden zien terwijl ze zelf al problemen genoeg hebben, zei iemand dat het dan even hun eigen problemen verdrong. Terug in mijn kamer vluchtte een tweede grote spin richting tafel. Ik hoop dat ze muggen eten.

Ik was vanochtend erg moe. Alle studenten waren te laat, op drie na. Sommigen waren erg rumoerig, ik heb een paar keer gewaarschuwd. Toen heb ik gevraagd wat zij zouden doen als hun leerlingen zo lawaaierig waren. “Ze slaan.” (Er mag op scholen geslagen worden, als het maar niet buiten proportie met de oorzaak is.) “Helpt dat?” “Nee.” Eén jonge man heb ik met zijn stoel voor de klas gezet om te werken, hij vond het prima. Zo kon ik zien dat hij netjes werkte. Dit lokaal was voor 22 studenten veel te klein, ze hadden niet genoeg ruimte op tafel om te werken, ze zaten te dicht naast elkaar. Zoals eerder gemeld, stond er aan de achterzijde van het lokaal een lange tafel, aan één zijkant ook, aan de andere zijkant was de deur met aan elke kant ramen, aan de vierde muur hing een wit schoolbord voor board markers. Daarvoor stond mijn te kleine tafeltje, voor mijn tafeltje stond een lange tafel met één zijkant tegen de zijkant tafel aan, zodat niemand daar langs kon. De tafel was geschikt voor vier studenten maar werd gedeeld door zes. Daar achter drie ééns persoons te lage tafels, met een plankje onder het tafelblad waardoor je niet met je knieën onder de tafel kon komen. Doordat er maar drie tafels stonden kon de deur geopend worden. Daar achter nog twee tafels zoals de voorste. Bij de achterste tafel stonden vier bar stoelen, waardoor de studenten te hoog zaten en ook hun knieën niet onder de tafel konden krijgen.
Ik liep bij de tafels langs om de studenten te helpen met hun werk, maar er was niet genoeg ruimte tussen de stoelen en tafels. Ik moest dus de studenten vragen hun stoel naar voren te schuiven zodat ik er langs kon. Gevolg was, dat ze de tafel ook opschoven waardoor er weer minder ruimte was tussen de rij er voor, en de studenten even moesten ophouden met werken. Als ik ze bij mijn tafel voor de klas zou laten komen, zouden soms vijf studenten op moeten staan om er één door te laten. Omdat mijn rug pijnlijk werd van het gebogen staan leek me dit toch de beste oplossing. Niemand klaagde toen ik de nieuwe werkwijze aankondigde. Men is kennelijk behoorlijk wat ongemakken gewend in Botswana.
In één groep zaten drie studenten die soms dwars lagen en mij uitdaagden, wat anderen irriteerde. Volgens mij hadden zij meer energie dan zij in de les kwijt konden. En misschien dat ze vandaag drukker waren omdat ze merkten dat ik anders was? Misschien waren ze teleurgesteld dat mijn geduld minder was dan voorgaande dagen? Ik heb mijn excuus hiervoor aangeboden en uitgelegd dat ik erg moe was. Daarna werd het wat rustiger, misschien ook omdat ik nu wat ontspannen was.
Lunch: gestoomd broodje, “soep”, gekookte kool, wortel en lekker, erg zout rundvlees.
In lokaal de tafels verder van elkaar gezet, misschien helpt het. De eerste student voor de avondles ging weer weg, omdat ze ziek was, maar ze had toch geprobeerd aanwezig te zijn. Er waren drie studenten die hard werkten, wat mij de tijd gaf om de restjes wol die de dag studenten op een hoop hadden gegooid nadat ze er mee klaar waren, uit te zoeken. Na de les heb ik aan een schoolhoofd advies gevraagd hoe om te gaan met de drie drukke studenten. Deze waren bekend om hun verstorende gedrag, hij adviseerde ze apart te zetten, wat ik al besloten had.
Ik heb voor het eten bedankt, waarom weet ik niet meer, en heb in mijn kamer fruit en ontbijtkoek gegeten en thee gedronken.

Het is geen literatuur dat ik hier aanbied
Nee, dat is het zeker niet.
Het is slechts een verslag
Van wat ik zag.
En zie iedere dag.
Het duurt nog te lang voordat alle studenten achter hun tafel zitten. Wel gingen de een stuk vlotter nu de wol, naalden en twee prikpennen er waren. De studenten konden aan drie kaarten werken: borduurkaart, weefkaart en uitprikkaart. Dus als ze met één kaart hulp nodig hadden en moesten wachten, waren er andere kaarten om mee verder te gaan. Het gepraat werd steeds luider, regelmatig moest ik ze er aan herinneren een fluisterstem te gebruiken. Dat deden ze dan even.
Eén van de schoolhoofden kwam met een man die gevraagd was om nieuwe lampen in het lokaal aan te brengen.
Lunch: rijst, jus (wat soep genoemd wordt, volgens mij is het water dik gemaakt met een bruin poeder en soms wat snippertjes wortel, het geeft wat smaak aan de rijst, pasta of gestoomd broodje), klein stukje kip, koolsla en biet en een grote sinasappel.
Ik heb de laatste tafels en vier stoelen schoongemaakt. Terwijl ik daarmee bezig was kwam de schoonmaakster de vloer vegen. Er kwam iemand langs voor een praatje. We hebben het gehad over de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van vrouwen in Botswana. Ze vroeg zich af waarom vrouwen op mannelijke politici stemmen als ze weten dat die toch niet veel kunnen. Tja, ik heb maar niets gezegd, want er is eigenlijk veel over te zeggen, en dat had beledigend opgevat kunnen worden.
De avondles ging goed. De vrouwen hebben allemaal een baan. Ik heb ze gezegd dat ik ze bewonder, omdat zij na een hele dag werken een avond cursus volgen.
Eten: Macaroni, van vis uit blik was een scherp smakend prutje gemaakt, snijbiet, biet. Ik kreeg het telefoon nummer van onze andere sponsor student. Met een sms heb ik gevraagd hoe het met haar ging. Er kwam een sms met de vraag of ik haar wilde bellen. Men kan bij de provider nl. een verzoek doen om dit bericht gratis te verzenden, waarschijnlijk omdat Botswanen een chronish gebrek aan beltegoed hebben. Ik heb haar gebeld en zij vertelde dat zij niet bij het afstuderen op 23 september kon zijn, omdat zij geen geld had om er voor te betalen. Maar wij hadden dit al betaald, inclusief de huur van de speciale kleding, voor beiden studenten. Waarom wist zij dit niet? Ik heb het haar verteld, ze was erg blij.

Voor het ontbijt naar het lokaal gegaan om Engelse kinderliedjes op het schoolbord te schrijven. (I love a sixpence {Ik ben dol op een 6 pennie muntje} en Baba black sheep {Baba zwart schaap}).
De studenten waren niet op tijd, bovendien nam hun naam in het register schrijven veel tijd, omdat ze uitgebreid in hun tas naar een pen moesten zoeken. In de derde week hadden de meesten onthouden dat ze vijf minuten voor aanvang met een pen in de hand voor de deur moesten staan. Sommige studenten konden met de borduurkaart niet verder, de doos met materialen van vorig jaar was nog niet gekomen. Ik heb maar raadseltjes opgegeven. Ook gevraagd of zij weten dat antwoorden op veel vragen te vinden zijn op Google en of zij daar gebruik van maken. Als zij tenminste geld hebben voor een internet abonnement. Uit de reacties begreep ik dat dit zo was. De liedjes, die ze snel konden meezingen nogmaals gezongen en van Baba black sheep een toneel stukje gemaakt. Ik heb studenten uitgenodigd om voor de klas te komen en de rollen van een zwart schaap, 3 zakken vol met wol, een baas, een dame, en een kleine jongen die in de laan woont te spelen. Het duurde lang voordat er vrijwilligers opstonden, dus heb ik ze aangewezen. Het zingen ging nu wat moeizamer, een paar vonden solo zingen niet zo leuk. Maar het lukte. De studenten leerden mij een Setwaans liedje en buiten het klaslokaal gaven zij een demonstratie van het liedje/ spelletje “London Bridge is falling down”. Dit was een andere versie dan de Engelse, het ging over een brug en een trein. Studenten van andere klassen kwamen kijken. Het was heel gezellig. Ik heb uitgelegd dat als kinderen op deze manier onderwezen worden, ze meer aandacht aan de les zullen geven en er meer van zullen onthouden.
De gebreide en genaaide stoffen poppen waren een groot succes. Ik heb uitgelegd dat zij die in de klas gebruiken kunnen om een kind dat jarig is, of voor de één of andere reden extra aandacht nodig heeft die dag, te vragen er voor te zorgen. Alle studenten wilden er voor één zorgen, van toen af aan begonnen de meeste lessen met de vraag: Wie is er jarig vandaag? Soms werd er op een bevestigend antwoord door anderen verontwaardigd gereageerd, omdat die persoon niet jarig bleek te zijn. De poppen werden soms meegedragen als de studenten ergens anders in het lokaal moesten zijn. Eén had van een stuk stof dat op de “voorraad tafel” lag een draagdoek gemaakt.
Er waren voor de tweede les 8 “nieuwe” studenten. De redenen voor afwezigheid gisteren waren: Het lesgeld was niet betaald; moest naar het ziekenhuis; naar de dokter; had iets anders te doen. Dit laatste maakte mij behoorlijk boos en ik heb tamelijk streng gezegd dat dit heel vervelend is omdat zij de lessen in de war sturen voor de andere studenten. Verder ging deze les bijna hetzelfde als de eerste. Maar deze studenten zeiden geen geld te hebben om met hun telefoon gebruik te maken van internet, dus ga ik er van uit dat de eerste groep het geld ook niet heeft, maar dit niet durfde te zeggen. Of misschien mijn vraag niet begrepen hadden De Nampol computers kunnen van 2 uur – 3 uur gebruikt worden, maar dan zijn de studenten naar huis, op de vijf kostschool leerlingen na. Ik ben om 12.20 uur gaan rusten en werd om 13.30 uur wakker, want ik had de wekker op 11.55 gezet. Ben gaan eten, heb een douche genomen, en de was gedaan. Daarna naar het kantoor gegaan om de doos met materialen op te halen, die was er, heb hem naar het klaslokaal gebracht en uitgepakt. Er was geen kast in het lokaal, wel een lange tafel aan twee zijkanten van het lokaal, dus heb ik daar alles opgelegd, hopende dat de studenten er geen zelf bediening van zullen maken. Aan één van de schoolhoofden heb ik verteld dat er maar twee prikpennen zijn, wist hij misschien waar deze te koop waren, of iemand die ze kon maken. Hij beloofde bij de schoenmaker te kijken, volgens hem had die ze. Nooit meer iets gehoord.
Ik heb een afspraak met de automonteur student kunnen maken voor zaterdag 12 uur bij het kip bak restaurant waar ik ook was met onze sponsor student.
Voor de avond les vond ik twee studenten in een ander lokaal. Eén was nieuw. Ze wilden niet meekomen naar het klaslokaal tot de anderen er waren. Ook mijn uitleg aan de nieuweling dat ik haar wilde vertellen wat de studenten gisteren hadden gedaan hielp niet. Jammer, er is al zo weinig lestijd ’s avonds. Ik heb geen tijd besteed om over de poppen te vertellen, we zijn verder gegaan met de borduurkaarten in het geval de elektriciteit weer zou uitvallen. Wat niet gebeurde. Twee studenten hadden hun kaart thuis gelaten, zij zijn begonnen met het weven op een kaart. Na de les de twee schoolhoofden gewezen op de bijzonder slechte verlichting in de klas, één van hen zou het met de directie bespreken. De beide hoofden komen uit Zambië, waar ogenschijnlijk het onderwijs op een hoger niveau staat dan in Botswana. Avondeten was maispap (papa), snijbiet en pompoen. En een glas koud water. Eén van de studenten hielp me met mijn wasgoed van de lijn te halen.

Mijn ontbijt bestond weer uit brood, ei en tomaat. Ik heb de kok vriendelijk bedankt voor zijn goede zorgen en dat ik gisteren al had verteld alleen pap te willen eten. Hij heeft een extra portie pap gemaakt. Omdat ik om 7 uur bij het klaslokaal moest zijn, heb ik de thee maar mee genomen. Omdat er niet genoeg tafels en stoelen in het lokaal waren voor de verwachtte 22 studenten, zouden die vanmorgen gebracht worden. Ook zou er een overleg zijn met de twee hoofden van Nampol. De twee schoolhoofden, de tafels en de stoelen arriveerden om 7.10 uur, de stoelen en tafels gebracht door de studenten. Er was nu plaats voor 19 studenten. Het is mij niet duidelijk hoeveel studenten er zijn voor mijn cursus. Eerst werd gezegd 47, toen 44, toen 42.
Het schoolhoofd zal kijken naar de mogelijkheid om de kleurplaten die ik had mee genomen te kopiëren.
We begonnen de les met een intruductie van mijzelf en een uitleg van de klasse regels (op tijd zijn, geen snoep, kauwgom, telefoons en praten.) We begonnen met de borduurkaarten. Ze maakten een tekening op een kaart en op de lijnen stippen, om er gaten in te maken met een prikpen, 0,5 cm van elkaar, waar door geborduurd kon worden Als de gaten dichter bij elkaar komen, kan het papier scheuren. Sommigen maakten de gaten toch te dicht bij elkaar en moest er gegumd worden, maar ze vonden het allemaal leuk. Omdat er maar twee prikpennen waren, moest er veel gewacht worden, en begrijpelijk, ze begonnen te praten. Opeens was het 9.50 uur, 20 minuten na het begin van de pauze. Ik heb ze snel weggestuurd en ben gauw een kop thee in de kantine gaan halen. Om 10 uur was er niemand van de tweede groep. Twee studenten kon ik in een ander lokaal vinden. Het hoofd van de school stuurde één van hen om de anderen te zoeken, toen waren er zes. Enkele studenten waren afwezig omdat zij hun lesgeld voor september niet hadden betaald. De les ging hetzelfde als met de eerste groep, ook zij vonden het leuk om borduurkaarten te maken.
Van vorig jaar weet ik dat de studenten het moeilijk vinden om op tijd in het lokaal te zijn. Om laatkomers te onderscheiden van op tijdkomers, moeten zij nu op een apart vel papier registreren. Omdat het beloofde register er nog niet was, heb het meegebrachte printpapier gebruikt. (Aan het einde van de cursus was het register er nog niet.) Ook wist ik dat op ongeliniëerd papier de namen heel groot geschreven worden, dus heb ik in de lengte een lijn getroken, en nummers opgeschreven, waar de namen toen netjes achter werden gezet.
Lunch was maispap, klein stukje rundvlees (weinig mensen eten varkensvlees, er is weinig van in de winkels en het is tamelijk duur),klein stukje kip en snijbiet. Het kopieren van alle kleurplaten zou Pula 1000 (ca € 90) kosten. Dit is veel geld, ik zal de beste platen er uitzoeken en die laten kopieren, De auto monteur student die zijn studie niet heeft afgemaakt heb ik een sms gestuurd om een afspraak te maken.
Ik ben om 4.50 naar het klaslokaal gegaan, waar niemand was. Eén student vond ik in een ander lokaal. Om 5.20 uur waren ze er alle zes. Laatkomers in deze groep hoeven niet op een apart papier te registreren, vaak zijn er problemen met het vervoer waar zij dus niets aan kunnen doen. Er zijn privé taxi’s en openbare taxi’s. De openbare taxi’s rijden als een busdienst. Je gaat langs de weg staan en als er plaats in een passerende taxi is stap je in. Of je nu 1 meter meerijdt of 10 km, de prijs is Pula 4 (nog geen 40 cent). Omdat de avondles van 5 uur tot 6.30 uur was, heb ik de introductie kort gehouden en zijn we snel met de borduurkaarten begonnen. De les ging vlot, de studenten werkten geconcentreerd. Zij zijn ouder dan de gemiddelde dag student en hebben overdag een baan. Er was maar één lamp in het klaslokaal, die niet veel licht gaf en te weinig was om de kleuren van het borduurgaren, kleurpotloden, enz. te zien, in kort, om bij te werken toen het donker werd. Toen om 6.20 uur de elektriciteit uitviel, heb ik ze een Engels kinder liedje geleerd, en zij mij een liedje in het Setwaans. Stroomstoringen hoeven dus het lesgeven niet te hinderen, dan gaan we gewoon zingen.
De automonteur student sms-te dat hij graag met me wil praten, waar ik heel blij om was, omdat ik verwachtte geen contact met hem te kunnen krijgen. Het lukte mij niet een afspraak te maken, want er was geen bereik meer. Na 40 verzend pogingen heb ik het opgegeven. Een sms naar Henk ging later in één keer weg. Het eten was een gestoomd broodje en thee. Later kreeg ik als enige een uitgebreidere maaltijd, vanwege een verjaardagsfeestje. Ondertussen viel de elektriciteit verschillende keren uit.

Ontbijt: sorghum pap en thee. Ik vroeg de kok om een emmer, schoonmakmiddel en een doek om de tafels in het klaslokaal schoon te maken. Ik kreeg een bodempje water in een emmer, heel veel mysterous, sterk ruikend schoonmaakmiddel en een bijzonder goor uitziend klein sliertje doek. De kok zei dat ik de tafels niet hoefde schoon te maken, de schoonmaakster zou dat maandag doen. Ik heb hem gezegd dat ik de tafels nu nodig had. Bovendien, de ramen waren ook nog niet gewassen. Ik had mijn tas en geld meegenomen, want om 10 uur zou ik opgehaald worden om boodschappen te doen, als voor bereiding voor het bezoek van de student. Dit gebeurde niet, ben naar mijn kamer gegaan, heb het schoonmaakmiddel goed van mijn handen afgespoeld en ben weer naar klaslokaal gegaan en kon nu de doos van vorig jaar uitpakken, die was eindelijk gebracht. Toen ik moe was, zou ik terug gaan naar mijn kamer om wat te drinken, maar werd toen opgehaald om naar de winkel te gaan. Behalve eten ook drie doekjes gekocht, om de ramen te wassen, en vier rollen wc papier met vrolijk gekleurde bloemetjes er op gedrukt. Ze kosten ongeveer € 2,40, voor dat bedrag krijg je in Nederland bijna 12 rollen. Geen wonder dat men hier zo zuinig is met wc papier. Kon geen zeemleren lap vinden. Merkte bij de kassa dat ik mijn portemonnaie was vergeten. De boodschappen werden bij een ongebruikte kassa gelegd en ik ging op zoek naar de persoon die mij meegenomen had. Die heeft voor mij betaald. (Later bij het uitpakken van de boodschappen bleek 1 chocolade reep te zijn verdwenen, waar wel voor was betaald. Iemand zal wel hongerig geweest zijn.)
Onderwijl dat wij in de winkel waren, was de chauffeur met de auto ergens anders naar toe gegaan en toen wij klaar waren nog niet terug. Om 12.45 uur was ik moe en hongerig en had moeite om op mijn benen te staan. Ikstelde voor om met een taxi terug te gaan. Net voordat we bij de hoofdweg waren kwam de auto.
Aangekomen bij Nampol was de student er al. Ik heb thee gemaakt, en een een stuk ontbijtkoek (uit Nederland meegenomen) er bij gegeven Het gesprek verliep wat stroef, we begrepen elkaar’s Engels niet goed. Bovendien had de student het druk met haar telefoon. We zijn terug gegaan naar het winkelcentrum waar ik net vandaan kwam (5,5 km) en uit welke richting de student ook gekomen was. Bij de Kentucky Fried Chicken gegeten, het eten dat overbleef is meegenomen door de student. Terug naar Nampol. Helaas moest ze om twee uur weer weg om de laatste bus van die dag te halen. Er was dus geen tijd om haar de cadeautjes te geven en een door mij gebreide muts uit te laten zoeken. Heb haar wel wat van het eten gegeven dat ik voor haar gekocht had. En Pula 20 voor de taxi naar het busstation. Naar de taxi gebracht en ze vertrok weer richting de winkel, waar we dus net vandaan waren gekomen. ???????
Ben maar verder gegaan met handenarbeid spullen uit te pakken in het leslokaal en de werkstukken die studenten aan een draad door het lokaal hadden opgehangen en waar je met je hoofd tegen aan liep, er af te halen.
Omdat ik lunch had gemist, heb ik een stukje biltong (gedroogde strookjes vlees, gewoonlijk erg lekker, maar deze waren zo droog en smakeloos als een takje van een dode boom) gegeten, een stukje brood dat over geleven was van het festival en thee. Wat gelezen, geslapen, gedouched. Gelukkig was het water nu wat warmer. Om 6 uur kwam de kok met rijst, kip, bietjes en koolsalade. Na het opgegeten te hebben een bezem gehaald en de kamer geveegd. Er zit een behoorlijke kier onder de buitendeur, waar het zand vrolijk door naar binnen waait. Tv gekeken, tot de elektriciteit uitviel. Het ging nog een paar keer aan en uit, ben om 8.15 uur maar gaan slapen. Toen ik later wakker werd, was het licht aan. In de badkamer zat een grote spin op de muur, 30 cm bij de wc vandaan. Het beest zat plat tegen de muur aan met de poten wijd uit elkaar zodat hij een cirkel vormde. Als hij onraad rook ging zijn lichaam snel omhoog, (als een versnelde film opname van de Citroën auto die “in de wielen komt” voordat jij wegrijdt) om dan heel snel weg te rennen. We waren al snel aan elkaar gewend.

Onrustig geslapen vanwege krampjes in mijn benen. Misschien geen goed idee om te hinkelen als je 73 bent? Stond om 6 uur op. Voorbereidingen gedaan voor de lessen van volgende week. Omdat ik de vorig jaar achter gelaten doos met handwerkspullen, waar een schaar in zat, nog niet gekregen had,, heb ik het nagelschaartje gebruikt om iets uit een kaartje te knippen. Geen goed idee, de schaar leek bot te worden. Ontbijt: boterhammen, kaas, roerei, 2 stukjes vis en tomaat. Veel te veel, dus heb ik voor de rest van mijn verblijf sorghum pap gevraagd. Dit is wat de studenten krijgen. Het wordt in water gekookt, en met suiker (heel veel suiker, ik zag iemand er 5 eetlepels op doen) en ook wel wat koude melk gegeten. Het smaakt naar karnemelkse pap, wat ik heel lekker vind. Naar leslokaal gegaan om het in te richten en heb de tafels op de juiste plaats gezet met behulp van de schoonmaakster. Ik hoopte dat ze later op de dag de ramen van het lokaal zou schoonmaken.
Het Dithubaruba festival in Molepolole zou om 9 uur beginnen, we vertrokken om 9.45 uur. Hier maakte ik een opmerking over. We zouden echter precies op tijd zijn omdat in Botswana alles een uur later begint dan op de afgesproken tijd. We waren er omstreeks 10.15 uur, het festival begon om 11.15 uur, dus waren we inderdaad ruim op tijd. Het festival werd gehouden op het terrein dat voor een kleine berg lag, waar boven op de begraafplaatsen zijn van de Bakwena Paramount chiefs. De Bakwena stam is de grootste van Botswana en een gedeelte van het noorden van Zuid Arika. Vorig jaar was de toegang tot het festival gratis en kreeg men een t-shirt en een paraplu. Deze keer kostte de toegang Pula 250 (ca € 23) per persoon. (Het minimum maand salaris is ongeveer Pula 750 netto.). Rondom een grote open ruimte stonden twee tribunes zonder dak, tegenover elkaar. Of hier voor een zitplaats betaald moest worden weet ik niet. Aan een derde kant stond de VIP tent, aan de vierde kant kwamen de artiesten op. Wij zaten in de VIP tent. Voorin de tent stond een lange tafel waar de Paramount Chiefs aan zaten, enige buitenlandse ambassadeurs en andere hoogwaardigheids bekleders. Miss Erfgoed 2016 was ook aanwezig. Een vreemde titel, maar als ik het goed onthouden heb was zij gekozen als zijnde de mooiste Miss Botswana 2016. Er naast en er achter stonden rijen stoelen voor “gewone” mensen. Dat is, de mensen die in staat waren Pula 250 te betalen. Bij elke stoel stonden twee flesjes water en we gekregen een handvol gedroogde mais (erg taai), wat geroosterde watermeloenpitten en traditioneel vruchtensap. Wij zaten voorin aan de zijkant, maar soms ben ik vooraan in de tent op de grond gaan zitten om foto’s en fimlpjes te maken.
Er werden veel toespraken in Setswana gegeven, sommige sprekers zeiden ook iets in het Engels. Er tussendoor traden dansgroepen op, die waardering verdienden voor hun energie en uithoudingsvermogen waarmee zij hun moeilijke dansen volbrachten. Het kurk droge zand waaide zodat de dansers soms tot hun middel in een zandwolk stonden. De meeste begeleiding werd door de vrouwen gedaan door met hun handen te klappen. Vooral de mannen blonken uit met hun hoge sprongen en snelle danspassen, maar ook de vrouwen deden het goed en het was een lust voor het oog en oor. Irriterend was dat de toeschouwers in de tent niet wilden/ konden blijven zitten, zij liepen steeds heen en weer en blokkeerden daarmee het uitzicht, wat vooral vervelend was als je een foto of een film wilde maken. Ook de pers en tv ploeg liepen vaak behoorlijk in de weg. Een groep Bosjesmensen voerden een toneelstukje op. Er waren struikjes op het terrein gelegd waar een leeuw (een constructie overtrokken met iets dat op een leeuwenhuid leek en er behoorlijk realistisch uitzag) achter ging liggen. Hij stond nog een paar keer op om zich een gemakkelijke ligplaats te maken. Een paar jagers met pijl en boog liepen zoekend over het terrein, tot ze de leeuw zagen en hem een pijl in zijn hoofd schoten. De leeuw sprong op (er zat een man onder) en viel de Bosjesmannen aan. Na een “heftige” strijd werd de leeuw gedood en viel om. De man kroop er onder uit en rende weg. Het hoofd van de leeuw werd er afgetrokken en hoofd en lichaam werden opgetild en in triomf weggedragen.
Een andere groep stelde een slavendrijver voor met een aantal slaven die vastgebonden waren aan een constructie van balken, die met touwen aan elkaar gebonden waren. De slavendrijver zwaaide druk met zijn zweep heen en weer en trok de slaven voorwaarts en dan weer achterwaards. Een groepje kinderen uit Zuid Afrika dansten ook leuk. De meisjes klapten en dansten wat, de jongens maakten hoge sprongen waarbij zij met hun handen op hun kuiten sloegen. Ik denk dat zij het meeste geld ophaalden. Er waren vrouwen die dansend naar een groep toegingen, om er bankbiljetten op de grond te gooien, of achterin de broekband van een danser te stoppen. Opmerkelijk was dat de Bosjesmensen van niemand geld kregen.
Lunch was in een andere tent. De Paramount Chief en de andere VIP’s stonden als eersten op om er heen te gaan. Buiten de andere tent stonden bakken met eten, je pakte een bord en bestek, liep langs de bakken en schepte er uit op. Toen wij er kwamen waren de bakken bijna leeg, maar nieuwe bakken werden gehaald bij de vele grote ijzeren driepotige kookpotten op hout vuren (de maat die de kanibalen gebruikten om hun slachtoffers in te koken). In de tent kon men plaats nemen aan één van de ronde, dicht op elkaar staande tafels. Er stonden flessen water op de tafels, maar van de meesten was de dop niet los te krijgen. (Ik heb er twee meegenomen om later te openen. Met een knutsel priokpen heb ik 4 gaten in de bodem geprikt en de fles boven een waterkan “uit gekenepen”.) Het eten was ondertussen behoorlijk koud geworden en niet echt lekker. Er was maispap, sorghum pap, samp en beans (gekookte witte mais met een soort bruine bonen, groenig spul, geraspte gekookte rode bietjes, koolsalade en seswaa (rundvlees (oorspronkelijk van wilde dieren zoals eland), dat in kleine stukken is gesneden, gedroogd, gestampt en gekookt in water en zout in een kookpot en gesudderd tot het zacht is). Naar mijn beleving horen er in goede seswaa ook een aantal zandkorrels in te zitten.
Toen we terug kwamen werden de optredens even gestopt. Het zand was zo droog geworden dat het alle kanten op waaide en er moest water over gegoten worden om het vast te houden. Een open vrachtwagen met bakken er op kwam het terrein op rijden. De kraan in de bak werd opengedraaid en water stroomde van alle kanten uit de vrachtwagen. De vrachtwagen reed naar voren en naar achteren en een keer achterwaarts naar een tribune, waardoor de mensen nat gesproeid werden omdat de tamelijk sterke wind hun kant uit waaide. Er waren luide kreten, meer an verrassing dan van kwaadheid. Na nog een paar optredens mocht iedereen achter de beroemde Dr Vom aan mee dansen. Toen ik foto’s er van ging maken, raakte ik ingesloten door de mensen, en ben toen maar mee gaan dansen en werd één met de massa en werd zo ook behandeld. Sommigen haakten hun arm in de mijne om samen te dansen, iemand gaf me een traditonele wandelstok om op het ritme mee te zwaaien, kortom, het was heel leuk en gezellig. Aan het eind kreeg een ongeveer 15 jarige jongen de opdracht mij naar mijn plaats te brengen. Hij bedankte mij omdat hij met mij had mogen dansen. De tijd ging even 60 jaar terug.
Terug bij de tent gingen de voorstellingen verder en werd het al snel donker. Het terrein werd met grote lampen verlicht. We vonden dat we genoeg hadden gezien en zijn weggegaan. Tijdens de terugreis belde één van onze gesponsordestudenten om te melden dat ze morgen op bezoek komt.

Toen de wekker om 6.30 uur af liep was ik behoorlijk uitgerust. Ontbijt bestond uit roerei, brood met kaas en gebakken tomaat. Wel wat veel van het goede. Ik kon nog geen lesmaterialen in het klaslokaal brengen, want dit was nog in gebruik.Ik wilde een Botswaanse sim kaart kopen bij de winkel die op een afstand van vijf minuten lopen was, maar die was er niet meer. Ben mijn eigen spullen gaan uitpakken, heb wat cadeautjes uitgedeeld, ben naar de weg gelopen om te kijken of er iets veranderd was. Behalve dat de verdwenen winkel was, zag ik geen verschil. Het zand op het pad naar de weg was zeer scherp en deed pijn aan mijn voetzolen toen het in de sandalen kwam, zodat lopen moeizaam ging. Dit zal wel minder worden als er wat eelt op de voetzolen komt. Wat inderdaad gebeurde en na een paar dagen was op een zandpad lopen geen probleem meer. Wat gelezen, geslapen. Lunch. Middag doorgebracht met kennis maken met studenten, lezen, slapen. Het lesprogramma dat ik gemaakt had doorgekeken, Ik kwam tot de ontdekking dat de ringvormige zonsverduistering niet op 2 september zou zijn, maar deze ochtend al was geweest om 6.30 uur. Jammer, maar misschien was het niets eens te zien in Botswana.
Iemand had een sim kaart voor me gekocht, maar was niet geregistreerd zodat ik nog steeds niets met de telefoon kon doen. De kleinkinderen van de directrice van Nampol kwamen, ik heb ze kleine en grote engel genoemd, omdat ze het stempel ondeugend hadden gekregen, wat ze niet waren. We hebben een hinkelbaan gemaakt, waar we alle drie met plezier en afwisselend succes overheen gesprongen zijn.
Het water voor de douche was koud!! Ik had kunnen vragen om warm water, maar de geyser was een eind weg. Waarschijnlijk zou ik klaar zijn met douchen voordat het warme water bij mij uit de kraan was gekomen. Ontdekte dat er muggen zijn. Heel vreemd in een land waar het al maanden niet geregend heeft.
Ik heb aan een student uitleg gegeven hoe kralen van struisvogelei doppen gemaakt worden. Je zou eerder verwachten dat ze dat aan mij hadden verteld. Ze dacht dat bruine kralen van bruine eieren gemaakt werden. Ze was verbaasd dat er alleen witte eieren zijn en als je bruine of zwarte kralen wilt hebben dat je ze moet bakken in olie.
Het schijnt gevaarlijk te zijn in Molepolole. Niet alleen waren de meeste ramen beveiligd met metalen buizen, bij mijn kamer was een extra buitendeur van metalen buizen aangebracht, waar ik ’s avonds aan de binnenkant een slot op moest doen. Ik mocht de deur ‘s nachts niet open doen. Vorig jaar ben ik op een avond de beveilger gaan roepen omdat er studenten bij het hek stonden te roepen dat ze binnen gelaten wilden worden. Ik kreeg vreselijk op mijn kop, ik had niet naar buiten mogen gaan en zelfs het licht in mijn kamer niet aan mogen doen. De studenten hadden hem moeten bellen.
Telefoon bereik soms slecht. Eén sms heb ik 40 keer geprobeerd te verzenden en toen heb ik het opgegeven.